ΕΝΝΟΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ "ΠΑΡΑΔΙΔΟΝΤΑΙ" ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ

Η φιλοπατρία, η ελευθερία, ο ελληνικός τρόπος σκέψης και ζωής  

Οι παραπάνω ιδέες που διαποτίζουν την ελληνική σκέψη στο σύνολό της, διαφαίνονται κυρίως στο Σπαρτιατικό ήθος και το Αθηναϊκό δαιμόνιο.  

Η αγάπη για την πατρίδα αποτελεί το βασικότερο χαρακτηριστικό του αρχαίου πολίτη και εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο στην Αθήνα και με διαφορετικό στη Σπάρτη. Αναλυτικά για την αγάπη προς την πατρίδα μιλάει ο Περικλής στον Επιτάφιο, ωστόσο και στο Αθηναϊκό δαιμόνιο ο Θουκυδίδης αφήνει να διαφανεί η σύνδεση του Αθηναίου με τον τόπο του, η προσωποπαγής και προσωποκεντρική σχέση που αναπτύσσει ο πολίτης με την πόλη του, σχέση που ξεπερνά τα όρια της φυσιολογικής πατριδολατρίας και πλησιάζει την υπόσταση μιας ερωτικής σχεδόν σχέσης ανάμεσα στον πολίτη και την πόλη. Ο Αθηναίος νιώθει προέκταση της πόλης του και μικρογραφία της. Η πολιτική του διάσταση ως ατόμου είναι η πλέον σημαντική και ουσιαστική και μόνο μέσω αυτής ολοκληρώνεται ως ύπαρξη και ως οντότητα. Το γεγονός αυτό είναι φυσική απόληξη της ίδιας της φύσης των αρχαίων κοινωνιών. Είναι κλειστές κοινωνίες οι οποίες στηρίζουν τις πολιτικές και κοινωνικές τους δομές στη συμμετοχή του ατόμου. Ουσιαστικά πρόκειται για προεκτάσεις μικρών συνοικισμών που με τη σειρά τους προήλθαν από τη γειτνίαση πολυμελών οικογενειών (με την ευρύτερη σημασία του όρου) των οποίων τα μέλη συνδέονταν μεταξύ τους με δεσμούς αίματος. Η οποιαδήποτε απόφαση ενός εξουσιαστικού οργάνου (ηγεμόνα, βασιλέα, τυράννου) είχε άμεσες επιπτώσεις στη ζωή των μελών αυτής της κοινότητας και αν λάβουμε υπόψη τους σχεδόν πάντα αρνητικούς εξωτερικούς παράγοντες που ρύθμιζαν τη ζωή της κοινότητας (πόλεμοι, εχθροί, φυσικά φαινόμενα που δεν ήταν πάντα εφικτή η αντιμετώπισή τους) ήταν επόμενο το σύνολο των μελών της κοινότητας αυτής να θελήσει να αναλάβει στα χέρια του την εξουσία – ουσιαστικά την αυτεξουσιότητά του. Έτσι γεννήθηκε η άμεση δημοκρατία της οποίας η ορθή λειτουργία απαιτεί:

 

α) υπευθυνότητα,

 β) συλλογικό αίσθημα,

 γ) ενεργητικότητα,

δ) γνώση των κοινωνικών και πολιτικών συνισταμένων κάθε εποχής,

 ε) δραστηριοποίηση,

 στ) αίσθημα προσφοράς και αυτοθυσίας,

 ζ) διαλλακτικότητα και διαλεκτικότητα,

 η) ικανότητα κατανόησης και πειθούς.

 

 Δεν ήταν τυχαίο, βέβαια, το γεγονός ότι ο ρητορικός λόγος αναπτύχθηκε στο κατ’ εξοχήν δημοκρατικό καθεστώς της Αθηναϊκής πολιτείας.  

Ωστόσο θα ήταν άδικο αν λέγαμε ότι στη Σπάρτη δεν υπάρχει το αίσθημα της ταύτισης του πολίτη με την πόλη του. Ο Πλάτων αναφέρει σχετικά ότι οι Λακεδαιμόνιοι θεωρούν την πόλη τους άβατο ιερό και δεν τολμούν να την αγγίξουν ούτε με την άκρη του ποδιού τους. Το απόσπασμα του Ηροδότου στο Ανθολόγιο αποτελεί δείγμα της στάσης των Λακεδαιμονίων απέναντι στην πατρίδα. Η διαφορά φυσικά με την Αθήνα είναι ότι στη Σπάρτη η προσήλωση στην ιδέα της φιλοπατρίας πηγάζει περισσότερο από τη συντηρητικότητα του ίδιου του δωρικού πνεύματος, από τις ιδιόμορφες ιστορικές συνθήκες που διαμόρφωσαν την ιστορική και πολιτική φυσιογνωμία της Σπάρτης (απομόνωση φυλετική, είλωτες) καθώς και από το εντελώς πρωτότυπο όσο και ιδιόρρυθμο σύστημα άγραφων νόμων με τους οποίους μεγάλωνε και ανδρωνόταν ο Σπαρτιάτης και οι οποίοι παραδόθηκαν στην πολιτεία με το όνομα του νομοθέτη Λυκούργου. Η φιλοπατρία του Λακεδαιμόνιου είναι αποτέλεσμα όχι της εκλογίκευσης του συλλογικού τρόπου ζωής (όπως στην Αθήνα) αλλά του απόλυτα πειθαρχημένου χαρακτήρα του, της αυστηρής και ασκητικής αγωγής και ζωής και του κλειστού πολιτικού συστήματος το οποίο συνήθως δεν επέτρεπε σύγκριση με τα πολιτικά συστήματα άλλων πόλεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι η φιλοπατρία στη Σπάρτη είναι επιβεβλημένη και όχι γνήσια. Γίνεται κτήμα και απόκτημα του Σπαρτιάτη από την παιδική ηλικία κατά την οποία ο νεαρός πολίτης εντάσσεται στο σώμα της πολιτείας μέσω της αγωγής που δέχεται από αυτήν. Ίσως είναι μια μονολιθική στάση ή ίσως και μοιρολατρική (εφόσον δεν υπάρχει δικαίωμα επιλογής) χαρακτηρίζει όμως σε μεγάλο βαθμό την προσωπικότητα του Σπαρτιάτη με τις αρετές της πειθαρχίας, της υπακοής, της συλλογικότητας, της αυταπάρνησης και της απόλυτης αφοσίωσης στην υπόθεση της ελευθερίας και της υπεράσπισης της πατρίδας όπως πολύ χαρακτηριστικά προβάλλουν οι δύο απεσταλμένοι στον Πέρση βασιλιά, Σπερθίας και Βούλις.  

Προέκταση της αγάπης για την πατρίδα είναι η αγάπη για την ελευθερία. Η ελευθερία παρουσιάζει στα κείμενα του Ανθολογίου τις εξής διαβαθμίσεις:  

Α) Συνειδησιακή: εμφανίζεται με τη μορφή αυτή κυρίως στον Προμηθέα. Πρόκειται για ατομική περίπτωση, αντιπροσωπευτική του ελληνικού ήθους που απεχθάνεται κάθε μορφή δουλικής συμπεριφοράς.  

Β) Εθνική: προβάλλεται κυρίως στο Σπαρτιατικό ήθος και είναι προέκταση της συνειδησιακής. Η προσωπική ανάγκη για ελευθερία, εξελίσσεται σε συλλογική ανάγκη και το αίσθημα αυτοπροστασίας και ετεροπροστασίας σε εθνική επιταγή. Περιττό να αναφερθούν οι επικοί αγώνες των προγόνων για την εξασφάλιση της ελευθερίας αυτής. Η στάση των Λακεδαιμονίων απεσταλμένων είναι αποδεικτική του ήθους των Ελλήνων στο σύνολό τους σχετικά με τη μορφή αυτής της ελευθερίας.  

Γ) Πολιτειακή: εφαρμόζεται κυρίως στην περίπτωση της Αθήνας (αλλά και της Σπάρτης σύμφωνα με τις δικές τους τουλάχιστον αντιλήψεις). Όταν εξασφαλιστεί η εθνική ελευθερία (αυτό ήταν το επίτευγμα των προγόνων στο 36 του Επιταφίου) σειρά έχει η πραγμάτωση της ιδέας αυτής μέσα στα πλαίσια της πόλης γι’ αυτό και το δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης φιλελευθεροποιήθηκε μετά τα Μηδικά. Ωραιότατα εμφανίζεται η πεμπτουσία της ιδέας αυτής – κυρίαρχης ιδέας στον ελληνικό τρόπο σκέψης – στο ψήφισμα του Δημόφαντου (κείμενο 20 στο Ανθολόγιο) όπου με πραγματικά συγκινητικό τρόπο προβάλλεται η ευαισθησία του Αθηναίου πολίτη απέναντι στη διατήρηση της δημοκρατίας και τη διαφύλαξή της από κάθε επίβουλη ενέργεια.  

Τέλος ως ενσάρκωση των ιδεών της φιλοπατρίας και της ελευθερίας είναι ο ελληνικός τρόπος ζωής και σκέψης την περίοδο της ειρήνης. Αυτός εμφανίζεται με ενάργεια και παραστατικότητα στο Αθηναϊκό δαιμόνιο. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι ο τρόπος δράσης του Αθηναίου και ο τρόπος δράσης του Σπαρτιάτη στο Σπαρτιατικό ήθος απηχούν τις δύο όψεις του ελληνικού πνεύματος. Η απολυτότητα απέναντι στην αλλόφυλη επίδραση και η δραστηριοποίηση σε κάθε τομέα στην ειρηνική περίοδο του βίου. Η γνωσιθηρία, η αγάπη για την επικράτηση, ο επεκτατισμός, το καινοτόμο πνεύμα, η ριψοκίνδυνη και ρηξικέλευθη συμπεριφορά, η αίσθηση της δύναμης και η αυτοπεποίθηση, η κατάρριψη πεπαλαιωμένων ιδεών και μοιρολατρικών αντιλήψεων καθώς και η πίστη στην καθολική δύναμη του ανθρώπου, είναι τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν ανά τους αιώνες το ελληνικό πνεύμα – το ελληνικό δαιμόνιο. Τα μεγαλεπήβολα σχέδια, η προοπτική της βελτίωσης των όρων της ζωής και το δίκαιο της ισχύος, κραταιώνουν την ελληνική ψυχή ώστε στην ειρήνη να μεγαλουργεί με την τέχνη και την πνευματική πρόοδο και στον πόλεμο να έχει την αίσθηση της αυτάρκειας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό «την δε πόλιν παρεσκευάσαμεν αυταρκεστάτην τοις και ες πόλεμον και ες ειρήνην».  

Έτσι στο Αθηναϊκό πνεύμα εμφανίζεται το ελληνικό πνεύμα ζωογόνο και ζωοφόρο, πρότυπο και πρωτότυπο, ιδιοπρόσωπο και αμίμητο γι αυτό και αξεπέραστο. Η έννοια του κλασσικού βρίσκει εδώ τη γένεση και πραγμάτωσή της. Απόρροια του πνεύματος αυτού είναι τα ανυπέρβλητα μνημεία τέχνης και λόγου, η ελληνογενής πνευματική αυτοκρατορία. Απόρροια του Σπαρτιατικού πνεύματος είναι το διαιώνιο ηρωικό ιδεώδες, εμπνευστής και ποδηγέτης της ελληνικής ψυχής.   

 

ΠΑΠΟΥΛΙΔΟΥ ΣΤΕΛΛΑ

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Θέματα Εξετάσεων Γ΄ Λυκείου Επιμέλεια : Στέλλα Παπουλίδου
ΙΣΤΟΡΙΑ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ  ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΗΓΕΣ « Τους 600.000 οικογενειάρχας αυτούς ανέλαβον να τους κηδεμονεύσουν όχι οι κακοί ψυχροί αντιπρόσωποί των, αλλά διακόσιοι αξιωματικοί και πενήντα φοιτηταί. Οι οποίοι φαντάζονται εις εαυτούς όχι μόνον το δικαίωμα της κηδεμονίας, αλλά και όλον το φως της διαγνώσεως και της θεραπείας. Δύναται να ονομασθή τοιαύτη κατάστασις φυσιολογική; Δύναται να προχωρήση; Δύναται να βγη επί καλόν;……….Ποίοι είσθε σεις που διευθύνετε την τύχη μας; Ποίοι είσθε σεις που κλονίζετε τα θεμέλια του δημοσίου δικαίου; Ποίοι είσθε σεις που καταλύετε το Σύνταγμα; Ποίοι είσθε που απειλείτε να διώξετε τον Βασιλέα και τον Διάδοχον και τους πρίγκηπας;……….. Συντεχνίαι, έμποροι, κτηματίαι, εργάται, επιστήμονες, γεωργοί, χωρικοί, αστοί, πλούσιοι, πένητες, τραπεζίται, δικηγόροι, ιερείς, διδάσκαλοι, δικασταί, όλοι περιμένουν να σωθούν από τους ανθυπολοχαγούς, τους φοιτητάς και τους στασιαστάς αρθρογράφους. Δηλαδή τίθενται υπό αυταπαγόρευσιν.»                                                                        Εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, 12-08-1909 « Ξημέρωνε Δευτέρα. Οι Γερμανοί από τις 6 το πρωί κτυπούν την καμπάνα και καλούν όλους τους κατοίκους, από μικρά παιδιά έως κατάκοιτους γέροντες, να συγκεντρωθούν στο σχολείο. Εκείνη η ημέρα ήταν πραγματικά μαύρη, όπως η Κόλαση που μας περίμενε μετά. Η καταχνιά είχε καλύψει όλη την περιοχή. Στο σχολείο χώριζαν τους άντρες και τα παιδιά πάνω από 14 χρονών από τα γυναικόπαιδα. Θυμάμαι τον πατέρα μου που κάποια στιγμή βγήκε στο πάνω μέρος, στη σκάλα, για να δώσει στη μητέρα μου τη ζακέτα της και το γάλα του μωρού. Το είχε βάλει σε ένα παγούρι που είχε κρατήσει από τη Μικρά Ασία. Μας κοίταξε, δάκρυσε και μας χαιρέτησε. Σαν να το ήξερε. Ήταν η τελευταία φορά...Ήταν απερίγραπτο ψυχικό μαρτύριο. Μαστιγωνόταν η ψυχή και σάλευε το λογικό. Εκείνη τη φρικτή ώρα, όταν ακούσαμε το μαντάτο του θανάτου των αντρών στη Λάκα του Καπή, θυμάμαι τη μητέρα μου να τρέχει σαν ηρωίδα τραγωδίας χτυπώντας το στήθος και εγώ την ακολουθούσα. Φώναξε το όνομα των παιδιών και του πατέρα, ενώ θυμάμαι έβλεπα την πλαγιά γεμάτη κομμένα χέρια, πόδια και το αίμα να κυλά σαν ρυάκι. Εκεί είδα τον αδερφό μου, 15 χρονών, με τη χαριστική βολή στο μέτωπο και ένα βλέμμα απορίας στα μάτια. Εκείνη τη στιγμή έδωσα όρκο να μην τους ξεχάσω ποτέ. Ψάχναμε αρκετή ώρα ανάμεσα στους νεκρούς, για να βρούμε τον πατέρα που είχε χτυπηθεί από πολυβόλα και τον άλλο μου αδερφό. Ενώ σκοτείνιαζε, άρχισε η επόμενη πράξη του δράματος για όσους επέζησαν από τη σφαγή. Οι γυναίκες των Καλαβρύτων, μαζί με την οδύνη του θανάτου, είχαν να παλέψουν και για την επιβίωση των παιδιών τους. Πολλά παιδιά εκείνες τις μέρες, για να ζήσουν, αναγκάστηκαν να φάνε κάποιο κομμάτι ψωμί που είχε ποτιστεί με το αίμα του πατέρα τους……Θυμάμαι προτού φύγουμε το βράδυ η μητέρα να μας φωνάζει «ΜΗΝ ΤΟΥΣ ΞΕΧΑΣΕΤΕ!»                                    Αφήγηση κατοίκου των Καλαβρύτων                                        κ. Γιώτα Κωνσταντοπούλου        ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1.    Αφού διαβάσετε την πηγή της εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ να απαντήσετε στα επόμενα ερωτήματα:                                I.      Ποια ήταν η δράση του στρατιωτικού συνδέσμου και πως διαφαίνεται αυτή μέσα από την πηγή;                             II.      Τι γνωρίζετε για το κίνημα στο Γουδί; 2.    Στη δεύτερη πηγή περιγράφεται η καταστροφή των Καλαβρύτων:                                I.      Ποιες οργανώσεις αντίστασης δρούσαν την εποχή εκείνη στον Ελλαδικό χώρο και ποια ήταν τελικά η κατάληξή τους;                             II.      Τι ήταν τα «τάγματα ασφαλείας»;                          III.      Περιγράψτε, σύμφωνα με τις ιστορικές σας γνώσεις,   μια αντίστοιχης ωμότητας – με αυτή της πηγής -     καταστροφή κατά τη διάρκεια της Κατοχής. ΠΑΠΟΥΛΙΔΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

ΑΝΑΝΕΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΜΑΣ

ΑΝΑΝΕΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΜΑΣ  

Πολύ συχνά παρατηρούμε το φαινόμενο να «κομπιάζουμε» όταν προσπαθούμε να μιλήσουμε. Άλλες φορές δεν μπορούμε να βρούμε την κατάλληλες λέξεις για να πούμε ό,τι ακριβώς θέλουμε.
Θα προσπαθήσω να σας δώσω ερμηνείες κάποιων λέξεων που ίσως σας φανούν χρήσιμες:  
 

Τανάπαλιν = αντίστροφα

Τροπίδα = καρίνα

Τωόντι = πράγματι

Υποδαυλίζω = υποκινώ

Φιλόπρωτος = αρχηγομανής

Ψιμύθιο = καλλυντικό

Χαλκεύω = ψεύδομαι

Ψυχορραγώ = χαροπαλεύω

Ανείδωτος = αφανής

Υδροκέφαλος = συγκεντρωτικός

Θερμοκέφαλος = αψίμυθος

Πανάκεια = θεραπεία

Ραθυμία = τεμπελιά

Φυρόμυαλος = ανόητος

Μίσθαρνος = χρηματιζόμενος

Ψιττακισμός = μιμητισμός

Αντιδιαστολή = αντιπαράθεση

Σφετερίζομαι = αντιποιούμαι

Φινίρισμα = τελείωμα

Φενάκη = θεραπεία / περούκα

Ακουαρέλα = υδατογραφία

Βιτρό = υαλογράφημα

Φαλκιδεύω = εμποδίζω

Οίηση = έπαρση

Υπερφίαλος = υπερόπτης

Τύρβη = βοή

Τύρφη = άνθρακας

Σουρεαλιστής = ρεαλιστής

Υπόσπονδος = απαραβίαστος

Συβαρίτης = φαυλόβιος / ελεεινός

 

 Ανυπόστατος = αβάσιμος

Κρατερός = ισχυρός

Πίλος = καπέλο

Αμοραλισμός = ανηθικότητα

Προσήνης = πράος

Αδιάλειπτος = συναπτός

Προπέτης = βιαστικός

Αήθης = ανήθικος

Φαρισαϊσμός = υποκρισία

Οπορτουνισμός = καιροσκοπία

Ρασιοναλισμός = λογική σκέψη

Λοιδορώ = χλευάζω / μυκτηρίζω

Εσκαμμένα = όρια

Ευφημισμός = εγκώμιο

Φανατισμένος = πορωμένος / φιονισμένος

Ευκλεής = ένδοξος

Εχέμυθος = εγκρατής

Αβδήριτος = ανόητος

Νιφετός = χιόνι

Σκύβαλο = ασήμαντος

Στιλπνός = λαμπερός

Ταρτούφος = υποκριτής

Στεντόρειος = διαβόητος

Ολισθαίνω = σφάλλω

Παγανιστής = ειδωλολάτρης

Οιστρηλατούμαι = εμπνέομαι

Μανιφακτούρα = χειροποίητο

Μνημόνιο = υπόμνημα

Αναδιφώ = ερευνώ

Αλχημεία = εξαπάτηση

 

ΠΑΠΟΥΛΙΔΟΥ ΣΤΕΛΛΑ

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

ΕΝΑ ΑΡΘΡΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ

«Ο κόσμος είναι επικίνδυνος όχι γιατί κάποιοι κάνουν το κακό αλλά γιατί κάποιοι κοιτάζουν και δεν κάνουν τίποτα» (Άλμπερτ Αϊνστάιν)

Ο Γιώργος  ζητάει όλο και περισσότερα χρήματα από τους γονείς του για να φάει κάτι στο διάλειμμα. Παρόλα αυτά όμως δείχνει όλο και πιο αδύνατος και  εξουθενωμένος. Ο Γιώργος  προφανώς είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού, γι' αυτό και τα χρήματα που εισπράττει από τους γονείς του «πέφτουν» στα χέρια νταήδων που τον απειλούν.

Η Άννα νιώθει άβολα για την εμφάνισή της. Το γεγονός ότι είναι εύσωμη και φοράει γυαλιά την κάνει να νιώθει κατώτερη από τους συμμαθητές της και αυτό γιατί κάποιοι από αυτούς δεν διστάζουν να της το θυμίζουν συνεχώς. Εξαιτίας αυτού του συμβάντος κάθε φορά που πάει στο σχολείο φροντίζει να κρύβει τα γυαλιά στην τσάντα της ανεξάρτητα από το αν βλέπει ή όχι στον πίνακα χωρίς αυτά.

Η Χρύσα ντρέπεται πάρα πολύ. Κάθε μέρα στο σχολείο νιώθει όλο και πιο απαίσια. Από τότε που μαθεύτηκε ότι η μαμά της είναι από την Αλβανία τα παιδιά την αντιμετωπίζουν μειονεκτικά. Δεν διστάζουν να την «σνομπάρουν» γι' αυτό και να την περιθωριοποιούν.  Αντιμετωπίζει το σχολείο σαν μια φυλακή και όχι σαν μια πηγή γνώσεων.Πλέον το σχολικό  περιβάλλον της είναι απολύτως αποκρουστικό.

Επομένως η επιθετική συμπεριφορά κάποιων μαθητών προς τους συμμαθητές τους και η άσκηση εκφοβισμού σ' αυτούς μπορεί να ξεκινά από τη διαφορετικότητα του ατόμου που δέχεται τη βίαιη αντίδραση (εθνικότητα, θρησκεία, βάρος, σχολική επίδοση, συστολή, κλπ), κάτι που σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι δυνητικά, λόγω της μοναδικότητας καθενός, μπορούμε να καταστούμε θύματα αυτής της κατάστασης αλλά και θύτες.

Δεν είναι δυνατόν επομένως να εθελοτυφλούμε μπροστά σε τρανταχτά παραδείγματα   σχολικού εκφοβισμού. Το τοιούτο φαινόμενο παίρνει ολοένα και περισσότερες διαστάσεις με αποτέλεσμα να απλώνει δραστικά τα «πλοκάμια» του. Είναι πλέον καιρός, εμείς, οι νέοι να κάνουμε το πρώτο βήμα για ένα καλύτερο αύριο,να συμβουλεύσουμε και να παροτρύνουμε τους γύρω μας να αλλάξουν το «φρικτό» περιβάλλον που βιώνουμε καθημερινά.

 Αναγκαία λοιπόν καθίστανται  δραστικά μέτρα που θα συμβάλλουν επιτυχώς στο να αλλάξει η κοινωνία στην οποία εντασσόμαστε. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής:

Τόσο σε επίπεδο σχολείου όσο και σε επίπεδο τάξης αναγκαία τίθεται η σύσταση σχολικής επιτροπής που θα ενημερώνει διεξοδικά τόσο τα παιδιά όσο και τους καθηγητές για τη σχολική βία και τους τρόπους απαλοιφής της. Ας μην ξεχνάμε, ωστόσο, ότι τόσο οι εκπαιδευτικοί, όσο και οι γονείς, αλλά και γενικώς όλοι οι φορείς εκπαίδευσης και μη οφείλουν να δραστηριοποιηθούν ενεργά σε θέματα σχολικής βίας και να δώσουν ένα οριστικό τέλος σε αυτή την οδυνηρή πραγματικότητα που συνθλίβει τους πάντες και τα πάντα.  Τέλος, όλοι έχουμε βρεθεί τόσο στη θέση του θύματος όσο και στη θέση του θύτη. Θύτης δεν είναι μόνο αυτός που προκαλεί «πόνο» αλλά και αυτός που συναινεί σε αυτόν τον πόνο με το να παρατηρεί  ένα περιστατικό βίας και να μην το αποκαλύπτει, αφήνοντας έτσι λειψή και τη μηδαμινή πιθανότητα- στην προκειμένη στιγμή- να «δικαιωθεί» το θύμα.      

Η ΣΙΩΠΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΛΥΣΗ. ΜΗΝ ΦΟΒΑΣΑΙ ΜΙΛΑ. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΟΥ ΘΑ ΑΚΟΥΣΤΕΙ.  ΘΑ ΠΕΣΟΥΝ ΓΡΗΓΟΡΟΤΕΡΑ ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΤΕΛΟΥΣ ΣΤΟ «ΘΡΙΛΕΡ» ΣΟΥ!!!

ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ 

ΕΦΗΒΗ ΒΟΥΛΕΥΤΗΣ ΙΗ' ΣΥΝΟΔΟΥ 2013

ΤΜΗΜΑ: ΜΟΡΦΩΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

ΠΗΓΗ:ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ» 25/7/2013

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Εισαγωγή σχολικού βιβλίου στα Αρχαία Ελληνικά Α΄Λυκείου

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1. Σε ποιες χώρες της Ανατολής συντάχθηκαν ιστορικές επιγραφές και ιστορικά βιβλία πριν από την αρχαϊκή εποχή του ελληνικού πολιτισμού;

Πριν από την Αρχαϊκή εποχή (7^ος-6^ος αι. π.Χ.) υπάρχουν ιστορικές κα­ταγραφές των μεγάλων πολιτισμών της Ανατολής:

α) Μνημειώδεις επιγραφές στην Αίγυπτο, τη Βαβυλώνα και την Ασσυρία απαθανάτιζαν τα κατορθώματα των ηγεμόνων τους. Στα αρχεία ανακτόρων και ναών συγκεντρώνονταν διοικητικά έγγραφα και διάφορα άλλα κείμενα για τα επιτεύγματα των βασιλέων ή για τη διαιώνιση της δόξας των θεών που τους προστάτευαν.

β) Ιστορικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης συντάχθηκαν στην Παλαι­στίνη και περιλαμβάνουν γεγονότα της περιόδου 1300-400 π.Χ.. Ωστόσο, είναι δύσκολος ο ασφαλής συσχετισμός των γεγονότων αυ­τών με ιστορικά γεγονότα, γνωστά από άλλες πηγές, γιατί η Παλαιά Διαθήκη αποτελεί κυρίως «ομολογία πίστεως». Στην Άπω Ανατολή, γραπτά στοιχεία για ιστορικά γεγονότα ανάγονται στις αρχές της 1^ης χιλιετίας π.Χ. (σελ. 11 σχολ. βιβλ.)

2. Ποια είναι η βασική διαφορά της πρώιμης ελληνικής ιστοριογραφίας από αντίστοιχες προσπάθειες των ανατολικών λαών;

Η βασική διαφορά είναι η πρωτοτυπία των Ελλήνων ιστορικών να ξε­χωρίσουν τα πραγματικά από τα φανταστικά γεγονότα και τους μύ­θους και να διαμορφώσουν επιστημονική μέθοδο για το έργο τους. Οι Έλληνες ιστορικοί δεν έκαναν απλή καταγραφή, αλλά φρόντιζαν ιδιαί­τερα τη γλώσσα και την έκφραση, (σελ. 12 σχολ. βιβλ.)

3. Ποιες επιστήμες άνθισαν στις πόλεις του Ανατολικού Αιγαίου κατά την αρχαϊκή εποχή;

Κατά την αρχαϊκή εποχή (7ος-6ος αι. π.Χ.) στις ελληνικές πόλεις της Μ.Ασίας (Ανατολικό Αιγαίο) σημειώθηκαν γοργές οικονομικές, κοινωνι­κές, πολιτικές και πνευματικές αλλαγές. Οι επιστήμες που άνθισαν εί­ναι η Γεωγραφία, που στηρίζεται σε προσωπική έρευνα και αυτοψία, η Φιλοσοφία, που προσπαθεί να δώσει μια νέα ερμηνεία για τη δημιουρ­γία και τη δομή του κόσμου και η Ιστορία, που επιδιώκει να καταγρά­ψει σε ολοκληρωμένα έργα σημαντικά γεγονότα του παρελθόντος και της σύγχρονης εποχής, (σελ. 12 σχολ. βιβλ.)

4. Ποιοι είναι οι γνωστότεροι λογογράφοι της αρχαϊκής εποχή και ποια εί­ναι τα επιστημονικά τους ενδιαφέροντα;

Οι πιο γνωστοί λογογράφοι της αρχαϊκής εποχής είναι:

α)  ο Διονύσιος ο Μιλήσιος,

β)   ο Χάρων ο Λαμψακηνός,

γ)   ο Ξάνθος ο Λυδός,

δ)   ο Εκαταίος ο Μιλήσιος.

Τα επιστημονικά τους επιτεύγματα είναι:

α)  η καταγραφή προφορικών παραδόσεων,

β)   οι ταξιδιωτικές επιγραφές,

γ)  η παράκτια ναυσιπλοία,

δ)  τα τοπικά έθιμα διαφόρων λαών.

Μερικοί απ' αυτούς ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τη μυθογραφία, τη γενεαλογία, τη σύνταξη καταλόγων με τα ονόματα αρχόντων ή αξιω­ματούχων μιας πόλης ή με τα ονόματα αθλητών, (σελ. 12 σχολ. βιβλ.)

5. Ποια ιστορική περίοδο καλύπτουν με το ιστορικό τους έργο α) ο Ηρόδο­τος, β) ο Θουκυδίδης, γ) ο Ξενοφών (στα Ἑλληνικά);

 α) Ο Ηρόδοτος στο έργο του καταγράφει τη συνεχή ανάπτυξη της περσικής κυριαρχίας στην Ασία, Αφρική και Ευρώπη με τις τρεις περσικές εκστρατείες στην Ελλάδα («Μηδικά», «Περσικοί πόλεμοι») ως το 479 π.Χ..

β) Ο Θουκυδίδης κατέγραψε τα συγκλονιστικά γεγονότα του Πελο­ποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.).

γ) Ο Ξενοφών στα Ελληνικά του κατέγραψε τα γεγονότα της τελευ­ταίας περιόδου του Πελοποννησιακού πολέμου (411-404 π.Χ.). (σελ. 13-14 σχολ. βιβλ.)

6.  Ποιο στόχο έθεσε στο ιστορικό του έργο α) ο Ηρόδοτος, β) ο Θουκυδί­δης. Υ) ο Ξενοφών (στα Ελληνικά);

α)  Ο Ηρόδοτος έθεσε ως στόχο του έργου του να καταγράψει «τά γε­νόμενα ἐξ ἀνθρώπων», για να μη λησμονηθούν «ἔργα μεγάλα τέ καί θωμαστά». (σελ. 13 σχολ. βιβλ.)

β) Ο Θουκυδίδης έθεσε ως στόχο του να δώσει στους μελλοντικούς αναγνώστες του έργου του ένα «κτῆμα ἐς ἀεί», για να γνωρίζουν τι ακριβώς συνέβη στον Πελοποννησιακό πόλεμο και αξιοποιώντας αυτή τη γνώση να ενεργήσουν ανάλογα, όταν θα ξανασυμβούν «ὅμοια ἢ παραπλήσια», εφόσον η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει, (σελ. 14 σχολ. βιβλ.)

γ) Ο Ξενοφών στα Ελληνικά του έθεσε ως στόχο του, όπως και οι άλ­λοι σύγχρονοι του, να συνεχίσει το έργο του Θουκυδίδη, (σελ. 14 σχολ. βιβλ.)

7. Ποιες δυσκολίες αντιμετώπισε ο Θουκυδίδης κατά τη συγκέντρωση του υλικού για το έργο του;

Ο Θουκυδίδης είχε πλήρη επίγνωση των δυσκολιών του έργου που αναλάμβανε. Η αλήθεια για τα ιστορικά γεγονότα «ἐπιπόνως ηὑρίσκετο», γιατί ακόμη και οι παρόντες στα ίδια συμβάντα έδιναν διαφορετι­κές εκδοχές και πληροφορίες γι' αυτά, ανάλογα με τις πολιτικές τους συμπάθειες ή τη δύναμη της μνήμης τους. (σελ. 14 σχολ. βιβλ.)

8. Ποια ήταν κατά την κρίση του Θουκυδίδη η βαθύτερη, ανομολόγητη αι­τία του Πελοποννησιακού πολέμου;

Κατά την άποψη του Θουκυδίδη βαθύτερη αιτία του πολέμου ήταν ο φόβος που προκαλούσε στους Λακεδαιμονίους η συνεχής οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη της αθηναϊκής δύναμης. Η «αθηναϊκή συμ­μαχία» είχε μετατραπεί σε αθηναϊκή ηγεμονία («ἀρχή»), (σελ. 20 σχολ βιβλ.)

9. Ποιος είναι ο σημαντικότερος ιστορικός της ελληνιστικής εποχής, ποια χρονική περίοδο καλύπτει το έργο του και ποιο είναι το βασικό γνώρι­σμα του;

Ο Πολύβιος ο Μεγαλοπρεπής (200-118 π.Χ.) είναι ο σημαντικότερος ιστορικός της Ελληνιστικής εποχής. Με το έργο του «Ἱστορίαι» καλύ­πτει την περίοδο 220-168 π.Χ., δηλαδή από την αρχή του Β' Καρχηδο­νιακού πολέμου ως την οριστική επιβολή της ρωμαϊκής κυριαρχίας στις ελληνικές πόλεις και στους συνασπισμούς τους.

Το βασικό γνώρισμα του είναι ότι γράφει «καθολικήν» (παγκό­σμια) ιστορία, (σελ. 15 σχολ. βιβλ.)

10. Ποια ήταν τα κύρια γνωρίσματα της πνευματικής ζωής της Αθήνας κατά την περίοδο της νεότητας και της ωριμότητας του Θουκυδίδη;

Κατά την περίοδο της νεότητας και της ωριμότητας του Θουκυδίδη η πνευματική ζωή της Αθήνας βρίσκεται στην κορύφωση της.

Κύρια γνωρίσματα:

α)  τα μεγάλα επιτεύγματα του αρχαίου δράματος,

β)  το σοφιστικό κίνημα,

γ)  η ιατρική επιστήμη.

(σελ. 18 σχολ. βιβλ.)

11. Ποιες ήταν οι πιο οδυνηρές προσωπικές εμπειρίες του Θουκυδίδη κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου;

α) Το δεύτερο έτος του πολέμου προσβλήθηκε και ο ίδιος από τον κα­ταστρεπτικό λοιμό που εξόντωσε το 1/3 του πληθυσμού της Αττικής.

β) Τιμωρήθηκε με εξορία από τους πολιτικούς του αντιπάλους, γιατί ως στρατηγός δεν μπόρεσε να σώσει την Αμφίπολη, αποικία των Αθηναίων με μεγάλη στρατιωτική σημασία για την Αθήνα. (σελ. 18-19 σχολ. βιβλ.)

12. Γιατί, από την αρχή, ο Θουκυδίδης, έκρινε ότι ο πόλεμος θα ήταν «μέγας καί ἀξιολογώτατος τῶν προγεγενημένων»;

Ο Θουκυδίδης κατανόησε από την αρχή τη σημασία του πολέμου που ξεσπούσε:

α) Οι αντίπαλοι βρίσκονταν στο ύψιστο σημείο της ακμής τους, οικο­νομικά και στρατιωτικά, διαθέτοντας πρωτοφανή πολεμική ετοιμό­τητα.

β) Τα ουδέτερα ελληνικά κράτη ήταν αδύνατο να μην εμπλακούν στον πόλεμο, (σελ. 19 σχολ. βιβλ.)

13. Με ποια πολιτική θα μπορούσε η Αθήνα να διατηρήσει τη δύναμη της και να κερδίσει τον πόλεμο (σύμφωνα με την έκθεση των εξελίξεων από το Θουκυδίδη);

Η ηγεμονική δύναμη της Αθήνας θα μπορούσε να ενισχυθεί και η Αθήνα να κερδίσει τον πόλεμο με συνετή στρατηγική και αυτοκυριαρχία των πολιτικών και των πολιτών της. Η εκστρατεία της Σικελίας που οδήγη­σε σε πανωλεθρία και ο επεκτατισμός θα μπορούσαν να αποφευχθούν. (σελ. 18, σελ. 20 σχολ. βιβλ.)

14. Ποιες περιπτώσεις «εγκλημάτων πολέμου» καταγράφει ο Θουκυδίδης και ποια θεωρεί ως τη βαθύτερη αιτία τους;

α) την εξόντωση των Πλαταιέων από τους Σπαρτιάτες,

β) την εξόντωση των Μηλίων από τους Αθηναίους,

γ) τις φρικαλεότητες στην εμφύλια σύγκρουση της Κέρκυρας,

δ)  τη γενική σφαγή, τελείως αναίτια, του άμαχου πληθυσμού ακόμα και των μαθητών του σχολείου της βοιωτικής Μυκαλησσού, από Θράκες μισθοφόρους.

Ως βαθύτερη αιτία του πολέμου και κατά συνέπεια των εγκλημάτων του είναι για το Θουκυδίδη η οικονομική και στρατιωτική δύναμη. Η φύση του ανθρώπου (το ἀνθρώπινον), που στο βάθος είναι αμετάβλητη, εκδηλώνεται για το Θουκυδίδη κυρίως στην αναζήτηση της δύναμης, του κέρδους, (σελ. 20-21 σχολ. βιβλ.)

15. Ποιες προσωπικότητες ήταν τα πρότυπα του Ξενοφώντος και ποια προ­σόντα τους θαύμαζε;

Δύο ιστορικές μορφές άσκησαν βαθύτατη επίδραση στην προσωπικό­τητα και στις ιδέες του Ξενοφώντος,

α)  Ο Σωκράτης με το πρότυπο ζωής που πρόβαλε,

β) Ο Αγησίλαος με τα ηγετικά του προσόντα και την απλότητα της συμπεριφοράς του. (σελ. 30 σχολ. βιβλ.)

16. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία της συγγραφικής ικανότητας του Ξενοφώντος;

α) Η σαφήνεια και η ακρίβεια στην έκφραση.

β) Η απόλυτη ακρίβεια της περιγραφής των χωρών που εξελίχθηκαν τα γεγονότα,

γ) Η ζωντάνια της γραφής που θυμίζει ικανό «ρεπόρτερ»,

δ) Η ιδεολογική του συνέπεια και η πίστη του σε υψηλές αξίες,

ε) Η ικανότητα του να ζωντανεύει με δραματική ένταση μεμονωμένες εντυπωσιακές σκηνές,

στ) Η απλότητα του ύφους του.

ζ) Η ποικιλία των θεμάτων και των ενδιαφερόντων του. η) Η παρεμβολή ποιητικών εκφράσεων και το απλοποιημένο αττικό ιδίωμα, (σελ. 31-33 σχολ. βιβλ.)

17. Ποιες αξίες κυριαρχούν στη σκέψη και στις κρίσεις του για τα ιστορικά γεγονότα;

α)Αντιπάθεια για τις ακρότητες της αθηναϊκής δημοκρατίας.

β)Εντιμότητα και ειλικρίνεια.

γ)Θαυμασμός για τους θεσμούς, την ιστορία και την πολιτική της Σπάρτης,

δ)Πίστη και σεβασμός στους θεούς. (σελ. 32 σχολ. βιβλ.)

18. Ποιες είναι οι φάσεις του Πελοποννησιακού πολέμου και πώς έληξε η καθεμιά;

α)  Ο δεκαετής ή Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π.Χ.)

Οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοι, με επικεφαλής το βασιλιά Αρχίδα­μο, κατέλαβαν και λεηλάτησαν την Αττική και πολιορκούσαν επί δέκα χρόνια την πόλη της Αθήνας απ' τη στεριά. Οι Αθηναίοι, στηριγμένοι στη ναυτική τους δύναμη, έκαναν επι­δρομές και λεηλασίες στα παράλια της Πελοποννήσου. Η φάση αυτή τελειώνει με την ειρήνη του 421 π.Χ., σύμφωνα με την οποία οι αντίπαλοι επανήλθαν στα εδάφη που είχαν πριν απ' τον πόλεμο.

β)  Η εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία (415-413 π.Χ.)

Το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα υπέστη πανωλεθρία στη Σικελία και οι Σπαρτιάτες, με το βασιλιά Άγη επικεφαλής, εισέβαλαν και πάλι στην Αττική και οχυρώθηκαν στη Δεκέλεια.

γ)   Ο πόλεμος στο Ανατολικό Αιγαίο (413-405 π.Χ.)

Μετά την ήττα των Αθηναίων στη Σικελία, οι περισσότεροι από τους συμμάχους τους τους εγκατέλειψαν. Η περσική πολιτική με τους σατράπες Φαρνάβαζο και Κύρο ρυθμίζει πλέον τις εξελίξεις στα παράλια της Μ. Ασίας. Οι ελληνικές πόλεις, όλες μέλη της αθη­ναϊκής συμμαχίας ως τότε, περνούν στον περσικό έλεγχο με την ανοχή των Σπαρτιατών. Το περσικό κράτος προσφέρει στους Σπαρτιάτες ουσιαστική διπλωματική και οικονομική βοήθεια. Η καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ.) ήταν ολική. Οι Αθηναίοι αναγκάζονται να παραδοθούν στους Σπαρτιάτες με εξοντωτικούς όρους. (σελ. 34-36 σχολ. βιβλ.)

ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΔΕΙΓΜΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Οἶμαι τοίνυν ἅπαντας ἄν ὁμολογήσειν ὑμᾶς τάδε δεῖν ὑπάρξαι τῷ

δημοτικῷ, πρῶτον μέν ἐλεύθερον αὐτόν εἶναι καί πρός πατρός καί

πρός μητρός, ἵνα μή διά τήν περί τό γένος ἀτυχίαν δυσμενής ᾖ τοῖς

 νόμοις, οἵ σώζουσι τήν δημοκρατίαν, δεύτερον δ’ ἀπό τῶν

 προγόνων εὐεργεσίαν τινά αὐτῷ πρός τόν δῆμον ὑπάρχειν ἤ τό γ’

 ἀναγκαιοτάτον μηδεμίαν ἔχθραν, ἵνα μή βοηθῶν τοῖς τῶν

προγόνων ἀτυχήμασι κακῶς ἐπιχειρῇ ποιεῖν τήν πόλιν.

Αἰσχίνης, Κατά Κτησιφῶντος 169-170

ὁμολογέω (-ῶ) =συμφωνώ

κακῶς ποιῶ τινά =βλάπτω κάποιον, κακοποιώ κάποιον

δημοτικός –ή –ό =δημοκρατικός

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1.           Μετάφραση

2.           Να γίνει συντακτική ανάλυση του κειμένου.

3.           Να αναγνωριστούν οι δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου.

4.           ὑπάρξαι, σώζουσι: να κλιθεί η προστακτική του μέσου παρακειμένου.

5.           πατρός, μητρός, τό γένος, δυσμενής, τάδε: να κλιθούν και στους δυο αριθμούς.

ΠΑΠΟΥΛΙΔΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΗ

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Ν.ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

d  ΣΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΤΟ ΣΠΙΤΙ  c

Το έργο

Το πεζογράφηµα Στου Κεµάλ το σπίτι προέρχεται από τη συλλογή του Ιωάννου Η µόνη κληρονοµιά (1974).

Θέµα του αφηγήµατος είναι οι επισκέψεις µιας άγνωστης γυναίκας σε ένα τουρκικό αρχοντικό κοντά στο σπίτι του Κεµάλ στη Θεσσαλονίκη, στο οποίο τώρα κατοικούσε µια οικογένεια Ελλήνων προσφύγων, η οι­κογένεια του αφηγητή.

Η άγνωστη γυναίκα, που µιλούσε τουρκικά, ερχόταν σχεδόν κάθε χρό­νο, τον Ιούνιο, ζητούσε κρύο νερό από το πηγάδι και λίγα µούρα από τη µουριά της αυλής, ενώ οι ένοικοι του σπιτιού τη δέχονταν µε καλοσύνη και συµπάθεια. Όµως στην τέταρτη επίσκεψή της κατάλαβαν ότι είναι Τουρκάλα και αγανάχτησαν, επειδή η παρουσία της θα τους θύµιζε, ό­πως και το σπίτι του Κεµάλ, τα δεινά που είχαν υποστεί στην πατρίδα από τους Τούρκους. Παρ' όλα αυτά, επειδή υπέθεσαν ότι το σπίτι ανή­κε στην οικογένεια της άγνωστης και είναι και αυτή πρόσφυγας, στα µέρη της Τουρκίας, όπου πήγαν µε την ανταλλαγή των πληθυσµών, κα­τανόησαν τη θέση της και τη νοσταλγία της -βρίσκονταν και αυτοί στην ίδια µοίρα µε εκείνην- και στην επόµενη επίσκεψή της την αντι­µετώπισαν µε συµπόνια, καθώς αυτή είδε ότι δεν απόµεινε τίποτε από όσα την έδεναν µε το αρχοντικό τους: η µουριά και σπίτι καταστράφη­καν από τους βοµβαρδισµούς του πολέµου, το πηγάδι έγινε βόθρος - ό­λα χάθηκαν.

Τα ερείπια κάποτε γκρεµίστηκαν, για να υψωθεί στη θέση τους µια εξαµβλωµατική πολυκατοικία. Κατά τις εργασίες µάλιστα του σκαψί­µατος δίνεται ευκαιρία στον αφηγητή να εκδηλώσει την αποστροφή του για το νέο κόσµο της αστικοποίησης, που έρχεται καταστρέφοντας την παλιά αισθητική του χώρου. Τέλος, το διήγημα κλείνει με την επιβε­βαίωσης της υποψίας ότι το σπίτι εκείνο ανήκε στην οικογένεια της ά­γνωστης Τουρκάλας, η οποία το αποχωρίστηκε με μεγάλο σπαραγμό φεύγοντας για την προσφυγιά.

Ο συγγραφέας αποδίδει την έντονη συγκινησιακή φόρτιση χωρίς μελο­δραματισμούς και με ποιοτική ελλειπτικότητα, ενώ είναι φανερή η πρόθεσή του να δείξει ότι ανεξάρτητα από εθνικότητες ή θρησκείες, ο πόνος των ανθρώπων για την προσφυγιά και η νοσταλγία είναι για την πατρίδα είναι κοινά για όλους.

Α. Ο τίτλος και το περιεχόμενο

Η φράση Στο σπίτι του Κεμάλ δίνει την ονομασία της περιοχής στην οποία βρίσκεται αυτό το σπίτι, προς το ανατολικό άκρο της οδού Α­γίου Δημητρίου. Το τουρκικό όνομα αποτελεί και έναν προϊδεασμό για την εθνικότητα της ηρωίδας.  Σ' αυτό το σπίτι, στο οποίο σήμε­ρα στεγάζεται το Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, γεννήθηκε το 1881 ο γνωστός Κεμάλ Ατατούρκ, ανακαινιστής του τουρκικού κράτους, θεμελιωτή ς της τουρκικής δημοκρατίας και πρώτος πρόε­δρός της.

Β. Η άγνωστη γυναίκα

Η πρώτη παρουσίαση

Το κείμενο αρχίζει με την αιφνιδιαστική πληροφόρηση ότι δεν ξαναφά­νηκε η μαυροφορεμένη εκείνη γυναίκα και στις δύο πρώτες μεγάλες πα­ραγράφους δίνονται γενικά στοιχεία για τις επισκέψεις της, για την εμ­φάνιση, για την εντύπωση που έδινε και για τη συμπεριφορά της: η γυ­ναίκα λοιπόν αυτή

·        ήταν μαυροφορεμένη, κάτι που μας προϊδεάζει για τον πόνο της ψυχής της ίσως και για τον ενδεχόµενο θάνατο αγαπηµένου της προσώπου (γι' αυτό θα γίνει λόγος σε άλλο σηµείο της προσέγγισης)

·        ερχόταν στο σπίτι του αφηγητή κάθε χρονιά (διόρθωση: όπως προκύ­πτει από τα παρακάτω, σε διάστηµα δέκα περίπου ετών πραγµατοποιή­θηκαν πέντε επισκέψεις) την εποχή που γίνονται τα µούρα (τον Ιούνιο)

·        καθόταν στο κατώφλι

·        ζητούσε να πιει λίγο νερό απ' το πηγάδι της αυλής ./ συµπεριφερόταν µε ευγένεια

·        φαινόταν κουρασµένη

·        έδειχνε ότι κάποτε ήταν όµορφη

·        η εµφάνιση και οι τρόποι της φανέρωναν αρχοντιά.

Η αινιγµατική συµπεριφορά της άγνωστης

Πολλά από τα στοιχεία της εµφάνισης και της συµπεριφοράς της άγνω­στης γυναίκας ήταν ανεξήγητα και δηµιουργούσαν κάποιες απορίες, ω­στόσο οι ένοικοι του σπιτιού δε ζητούσαν πληροφορίες (αυτό εξάλλου επιτάσσουν οι κανόνες της φιλοξενίας - αλλά και η οικονοµία του έρ­γου: πρέπει να κρατηθεί ζωηρό το ενδιαφέρον του αναγνώστη). Από τώρα σηµειώνουµε ότι δεν απορούσε κανένας που η γυναίκα µιλούσε τουρκικά, επειδή νόµισαν πως ήταν από τους «τουρκόφωνους» Έλλη­νες (γι' αυτό το θέµα θα ξαναγίνει λόγος). Τα ερωτηµατικά που ανακύ­πτουν από την αινιγµατική παρουσία της γυναίκας είναι τα ακόλουθα (στο καθένα από τα ερωτήµατα δίνεται δική µας απάντηση): η γυναίκα αυτή

·        γιατί ήταν µαυροφορεµένη; (για το ενδεχόµενο πένθος θα γίνει λόγος σε άλλο σηµείο)

·        γιατί καθόταν πάντα στο κατώφλι; (αυτό είναι κάτι σαν σύµβολο του σπιτιού και αυτό φιλούσε µε σπαραγµό, όταν έφευγε στην προσφυγιά' το κατώφλι εξάλλου ήταν σαν οµαδικό σκαµνάκι στο οποίο κάθονταν οι Τουρκάλες κουβεντιάζοντας και βλέποντας τους περαστικούς)

·        γιατί ερχόταν πάντα την ίδια εποχή; (για να τρώει τα αγαπηµένα της µούρα)

·        γιατί ζητούσε νερό ειδικά απ' το πηγάδι της αυλής; (ήταν το νερό από το οποίο έπινε η ίδια και η οικογένειά της υπενθυµίζεται ότι το νερό και η τροφή, τα µούρα, αποτελούν τα πρωταρχικά στοιχεία της ζωής)

·        γιατί έµοιαζε πολύ κουρασµένη; (ερχόταν από µακριά - από την Τουρκία)

·        γιατί δεν καταλάβαιναν οι άλλοι ακριβώς τα λόγια της; (µιλούσε για πράγµατα άγνωστα γι' αυτούς, τα οποία εξάλλου δεν ήθελε και η ίδια να καταλάβουν, για να µην αναγνωρίσουν την ταυτότητά της)

·        ποιο ήταν το µεγάλο καλό που της έκαµναν; (της έδιναν να πιει από το νερό του πηγαδιού του πατρικού της σπιτιού)

·        γιατί έριχνε κλεφτές µατιές στο σπίτι παραµιλώντας σιγανά; (το σπίτι αυτό ανήκε κάποτε στην οικογένειά της και της έφερνε αναµνήσεις)

·        γιατί έκλεινε τα µάτια και το πρόσωπό της γινόταν µακρινό; ( αναπολού­σε τα περασµένα, τη ζωή της σ' αυτό το σπίτι)

·        γιατί συλλάβιζε ονόµατα παράξενα και ποια ήταν αυτά; (θυµούνταν πρόσωπα αγαπηµένα, µαζί µε τα οποία είχε ζήσει σ' αυτούς τους χώρους).

 Αλλά και πέρα από τις δύο πρώτες παραγράφους, στη συνέχεια του κειµένου, δηµιουργούνται και άλλες απορίες:

·        γιατί ταράχτηκε και αρνήθηκε να πιει το νερό της βρύσης; (ταράχτηκε, επειδή σταµάτησαν να χρησιµοποιούν το αγαπηµένο της πηγάδι και αρ­νήθηκε να πιει το νερό, γιατί για άλλο νερό ήρθε και δεν ήθελε να πιει της βρύσης µπροστά στο πηγάδι)

·        γιατί δεν έδωσε καµιά εξήγηση για την τόση λύπη της µε το νερό της βρύσης; (δεν ήθελε να αποκαλυφτεί η ταυτότητά της)

·        γιατί την έκανε να τιναχτεί η φράση της γιαγιάς ότι τα µούρα δε βαστάνε για µακριά; (φοβήθηκε ότι κατάλαβαν ποια είναι)

·        ποια ήταν αυτή η γυναίκα, τι της συνέβαινε και τι ακριβώς ήθελε; (θα φανεί στο τέλος του κειµένου) .

·        Μια ακόµα απορία δηµιουργεί το ότι η γυναίκα αυτή δεν ξαναφάνηκε (και παρακάτω: δεν την ξανάδαµε από τότε). Αυτό εξηγείται στην προ­τελευταία παράγραφο.

Η πορεία του αφηγητή για την αποκάλυψη της ταυτότητας της άγνω­στης γυναίκας γίνεται σταδιακά σε διάφορα σηµεία του κειµένου:

·        Η απορία για τη στάση της γυναίκας: Ποιο µεγάλο καλό; Ιδέα δεν είχαµε.

·         Η υποψία για την ταυτότητά της: είχαµε αρχίσει κάτι να υποπτευόµαστε.

·         Η αποκάλυψη: Η αποκάλυψη αυτή στην αρχή µας τάραξε.

·        Η επιβεβαίωση: Στο σπίτι αυτό καθόταν ένας µπέης, που είχε µια κόρη ...

Οι πέντε επισκέψεις της άγνωστης

Η άγνωστη γυναίκα, όπως συνάγεται από την πληροφόρηση του κειµέ­νου, επισκέφτηκε το σπίτι πέντε φορές, αφότου αναγκάστηκε η οικογέ­νειά της να το εγκαταλείψει µε την ανταλλαγή των πληθυσµών ( σύµ­φωνα µε τη Συνθήκη της Λοζάνης):

     α.      Το 1936, δηλαδή δεκατέσσερα χρόνια ύστερα από τον ξεριζωµό της ήρθε στο σπίτι για πρώτη φορά. Ζήτησε και πήρε µαζί της µούρα µε την πρόφαση ότι ήθελε να τα φυτέψει (αυτό το δέντρο πολλαπλασιάζεται µε παραφυάδες, µε µοσχεύµατα ή µε εµβολιασµό). Τα µούρα βέβαια ε­πρόκειτο να τα δώσει σε κάποιο δικό της πρόσωπο.

     β.      Η δεύτερη επίσκεψη έγινε το 1938, όµως δεν πήρε µούρα µαζί της στο χαρτί. Αυτό σηµαίνει ότι το αγαπηµένο πρόσωπο δεν υπήρχε πια και ε­δώ ίσως να βρίσκεται η εξήγηση της πένθιµης φορεσιάς της που ανα­φέρθηκε στην αρχή.

     γ.      Την τρίτη φορά (1939) αρχίζουν οι δοκιµασίες: δεν υπάρχει πια το νερό του πηγαδιού και επιπλέον καταλαβαίνει ότι άρχισαν να υποπτεύονται την προέλευσή της.

     δ.      Την επόµενη χρονιά (δεν προσδιορίζεται το έτος) αποκαλύφτηκε ότι η γυναίκα εκείνη ήταν Τουρκάλα, που ερχόταν στη Θεσσαλονίκη µαζί µε άλλους τουρίστες, οι οποίοι ήθελαν να προσκυνήσουν το σπίτι του Κε­µάλ Ατατούρκ.

     ε.       Η τελευταία επίσκεψη πραγµατοποιήθηκε λίγο µετά τη λήξη του πολέ­µου, δηλαδή τον Ιούνιο του 1944 ή του 1945. Με τους βοµβαρδισµούς του πολέµου η µουριά («ντουτιά») είχε καταστραφεί και το σπίτι είχε µισογκρεµιστεί και είχε εγκαταλειφτεί. Η Τουρκάλα τώρα κοίταζε ακίνητη την κατάγυµνη αυλή και το έρηµο σπίτι. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η γυναίκα δεν ξαναφάνηκε: όλα όσα της θύµιζαν τα παλιά εί­χαν πια χαθεί, το παρελθόν οριστικά είχε σβήσει και ο ξεριζωµός είχε ολοκληρωθεί.

Η αποκάλυψη και η τελική επιβεβαίωση

Ο συγγραφέας, για να ολοκληρώσει την ιστορία της αφήγησης και να µεταβεί στο τέλος της, χρησιµοποιεί την ακόλουθη σύνδεση: τα ερείπια του σπιτιού οδηγούν στο σκάψιµο των εργολαβικών συνεργείων για την ανέγερση πολυκατοικίας το σκάψιµο οδηγεί στην αποκάλυψη του θαυ­µάσιου ψηφιδωτού και αυτό στην τελική αποκάλυψη της γριάς, που ε­πιβεβαίωνε χωρίς να το καταλαβαίνει την εθνικότητα της άγνωστης Τουρκάλας και επιπλέον ξεδιάλυνε το µυστήριο αποκαλύπτοντας πλή­ρως την ταυτότητά της (ακόµα και την επιβεβαίωση αυτή ο συγγραφέας τη δίνει διακριτικά, ψιθυριστά (ανάµεσα στα δυνατά λόγια και τις φωνές, άκουσα µια γριά να σιγολέει): η άγνωστη γυναίκα λοιπόν ήταν πλούσια αρχοντοπούλα, κόρη ενός µπέη (ανώτερου αξιωµατούχου της Οθωµα­νικής Αυτοκρατορίας), και το σπίτι εκείνο ήταν το πατρικό της, που το αποχωρίστηκε µε σπαραγµό κατά την ανταλλαγή των πληθυσµών.

Τα συναισθήµατα της Τουρκάλας

Όταν ένας πρόσφυγας ύστερα από πολλά χρόνια επιστρέφει στο αγα­πηµένο πατρικό του που το έχει εγκαταλείψει αναγκαστικά και ζουν µέσα σ' αυτό κάποιοι ξένοι και άγνωστοι, είναι εύλογο να δοκιµάζει έ­ντονη συγκίνηση, π ί κ ρ α και π ό ν ο . Όµως ο συγγραφέας πα­ρουσιάζει την ηρωίδα να δοκιµάζει αυτόν το σπαραγµό συγκρατηµένα, χωρίς µελοδραµατικές εξάρσεις, χωρίς καν να φανερώνει ποια είναι, µε έναν τρόπο δηλαδή αξιοπρεπή, σαν πραγµατική αρχόντισσα. Ωστόσο, δίνονται στο κείµενο κάποια συναισθήµατα, που προέρχονταν από ορι­σµένα περιστατικά των επισκέψεών της και µεταπίπτουν σταδιακά από την ευχαρίστηση στο σπαραγµό. Έτσι, η ξένη γυναίκα:

·        δοκίµαζε ζ ω η Ρ ή ε υ Χ α Ρ ί σ τ η σ η τρώγοντας αργά τα µούρα

·         έφυγε κ α τ α χ α ρ ο ύ µ ε ν η , όταν πήρε µαζί της τα µούρα µετά την πρώτη επίσκεψή της

·        έδειξε πολύ τ α ρ α γ µ έ ν η , και βούρκωσε από τη λ ύ π η της, όταν έµαθε ότι δεν υπάρχει πια το νερό του πηγαδιού

·        ένιωσε τ α Ρ α χ ή (τινάχτηκε), όταν νόµισε πως κατάλαβαν ότι είναι Τουρκάλα

·        ένιωσε σ υ ν τ ρ ι β ή (την είδαµε να κάθεται κατατσακισµένη), όταν είδε ότι δεν είχε αποµείνει τίποτε πια.

Πέρα από αυτά, το γενικό συναίσθηµα στο οποίο οφείλονταν η όλη συ­µπεριφορά και οι ενέργειές της ήταν η ε π ί µ ο ν η  ν ο σ τ α- -λγία.

Πρέπει βέβαια να προσθέσουµε και το αρχικό συναίσθηµα, το σ π α ρ α γ µ ό, που δοκίµασε, όταν, νεαρή κοπέλα σαν τα κρύα τα νερά, αποχωριζόταν το πατρικό της. Μάλιστα εδώ πρέπει να επισηµαν­θεί η ε ι κ ό ν α της, δοσµένη µε εξαιρετική δύναµη και µε άκρα λι­τότητα, µε δύο λακωνικότατες προτάσεις, που αποδίδουν πιστότατα και ζωηρότατα το ψυχικό δράµα και το σπαραγµό του κοριτσιού: κυλιόταν κάτω, φιλούσε το κατώφλι.

        Γ. Η στάση και οι συναισθηµατικές µεταπτώσεις των Ελλήνων

Για να γίνει κατανοητή η στάση του αφηγητή και της οικογένειάς του πρέπει πρώτα να γίνουν δύο παρατηρήσεις:

  α.      Ο αφηγητής και η οικογένειά του νοµίζουν ότι η άγνωστη είναι Ελληνί­δα πρόσφυγας σαν και αυτούς, όµως τουρκόφωνη' «τουρκόφωνοι» ο­νοµάζονταν όσοι Έλληνες προέρχονταν από τα τουρκικά εδάφη (κυρί­ως από τα βάθη της Μ. Ασίας), που διατηρούσαν τη χριστιανική θρη­σκεία και το ελληνικό φρόνηµα, όµως µιλούσαν την τουρκική και όχι την ελληνική γλώσσα, την οποία τους απαγόρευαν οι τοπικές Αρχές.

     β.      Ο συγγραφέας στις πρώτες παραγράφους χρησιµοποιεί ως ένα σηµείο σκόπιµα πολλές φορές την κτητική αντωνυµία (το κατώφλι µας, το δικό µας σπίτι, τα µούρα µας, το δέντρο µας το δικό µας (δέντρο), το δίπατο σπίτι µας, στο κατώφλι µας), δείχνοντας έτσι ότι αυτός και η οικογένειά του είναι οι νέοι αδιαµφισβήτητοι ιδιοκτήτες του σπιτιού στο οποίο ε­γκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες. Ωστόσο, παρατηρούµε ότι από ένα ση­µείο και πέρα (από τότε που αρχίζουν οι υποψίες) η αντωνυµία χάνεται διακριτικά, και µε κατανόηση: αυτό το αρχοντικό ανήκε κάποτε σε κά­ποιους άλλους ανθρώπους, που ακόµη το πονούν ...

Ύστερα από αυτά παρακολουθούµε τη στάση και τις συναισθηµατικές µεταπτώσεις του αφηγητή και της οικογένειάς του, οι οποίοι:

·        δεν υποψιάζονται τίποτε για την ξένη από την παράξενη συµπεριφορά της, την οποία παρερµηνεύουν (µπορεί να µην καταλαβαίναµε ακριβώς τα λόγια της - Ποιο µεγάλο καλό; Ιδέα δεν είχαµε - Δεν µας φαινόταν παράξενο που της άρεζαν τα µούρα µας, αφού ήταν νόστιµα ... κ.ά.) .

·        δείχνουν φιλόξενη διάθεση, αφού την καλοδέχονται και της δίνουν ό,τι ζητήσει

·        τη συµπαραστέκονται και προσπαθούν να την παρηγορήσουν, όταν βούρκωσε για το νερό της βρύσης

·        είναι διακριτικοί απέναντί της: δεν της ζητούν ποτέ από περιέργεια πληροφορίες για το πρόσωπό της (από πού έρχεται, ποια είναι κ.ά.).

Ωστόσο, αυτά τα θετικά συναισθήµατα µεταβάλλονται, όταν η οικογέ­νεια διαπιστώνει πως η άγνωστη είναι Τουρκάλα (η αποκάλυψη αυτή στην αρχή µας τάραξε). Και είναι δικαιολογηµένο οποιοδήποτε συναί­σθηµα ταραχής, αγανάχτησης, αντιπάθειας, αποστροφής κτλ., επειδή αυτοί οι πρόσφυγες Έλληνες έχουν φριχτές εµπειρίες από τους Τούρ­κους στην πατρίδα τους: από τους διωγµούς, τις επιδροµές, τις αρπαγές, τις σφαγές - την «καταστροφή»' και οτιδήποτε έχει σχέση µε τους Τούρκους τους προξενεί απέχθεια, όπως το σπίτι του Κεµάλ, που βρί­σκεται στη γειτονιά τους. Είναι λοιπόν δικαιολογηµένη αυτή η συναι­σθηµατική µεταστροφή. Όµως αυτά τα συναισθήµατα σβήνουν αµέσως και η ανθρωπιά επανέρχεται (τα επόµενα λόγια µας έδειχναν πως η καρ­διά µας ζεστάθηκε κάπως από συµπάθεια κι ελπίδα): οι Έλληνες δεί­χνουν απόλυτη κατανόηση και συµπόνια όχι στη γυναίκα - Τουρκάλα αλλά στη γυναίκα - πρόσφυγα, γιατί ταυτίζονται µε αυτήν, ανήκουν στον ίδιο κόσµο, αφού και αυτή ζει το δικό τους δράµα της προσφυγιάς όπως οι ίδιοι εγκατέλειψαν µε σπαραγµό σπίτια κι αµπελοχώραφα εκεί κάτω και τα νοσταλγούν, έτσι και αυτή, µε τον ίδιο σπαραγµό, εγκατέ­λειψε το πατρικό της, το κατώφλι, τη µουριά της αυλής και το πηγάδι τους και τα νοσταλγεί. Δικαιολογείται λοιπόν απόλυτα και αυτή η µε- ταστροφή. Έτσι, στην επόµενη και τελευταία επίσκεψη της Τουρκάλας η ανθρωπιά επανήλθε πιο έντονη, συνοδευόµενη από τη συµπόνια, την κατανόηση, τη συµπαράσταση (Βγήκαµε στα παράθυρα και την κοιτά­ζαµε µε συγκίνηση. Παραλίγο να την καλέσουµε απάνω στο σπίτι - τόσο µας είχε µαλακώσει την καρδιά η επίµονη νοσταλγία της). Με όλα αυτά ο αφηγητής µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι µπορεί να δηµιουργούνται ανάµεσα στους λαούς εθνικές διαφορές, µπορεί οι ισχυροί να τους ε­µπλέκουν σε συρράξεις, µπορεί να υπάρχουν πρόσφυγες Έλληνες ή Τούρκοι, χριστιανοί ή µουσουλµάνοι, όµως µία είναι η προσφυγιά, µία η νοσταλγία, µία η ανθρωπιά. Για όλους.

Δ. Η εισβολή της νέας εποχής - Δύο κόσµοι

Ο συγγραφέας, για να ολοκληρώσει την ιστορία της αφήγησης, χρησι­µοποιεί, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, την ακόλουθη σύνδεση: τα ερεί­πια του σπιτιού οδηγούν στο σκάψιµο των εργολαβικών συνεργείων για την ανέγερση πολυκατοικίας το σκάψιµο οδηγεί στην αποκάλυψη του θαυµάσιου ψηφιδωτού και στη συνέχεια στην αποκάλυψη της γριάς. Η αναφορά λοιπόν αυτών των γεγονότων ως στοιχείων της οικονοµίας του έργου δίνει την ευκαιρία στο συγγραφέα να προεκτείνει τις σκέψεις του σχετικά µε δύο κόσµους: µε τον παλιό, που παραµερίζεται και σβή­νει, και µε το νέο, που εισβάλλει προκλητικά.

α.        Ο παλιός κόσµος, που φεύγει, διακρίνεται από τη δική του αισθητική αντίληψη και γραφικότητα, µε το κατώφλι, µε τη µουριά και το πηγάδι στην αυλή και µε την καλαίσθητη διακόσµησή του (δείγµα της το θαυ­µάσιο ψηφιδωτό). Πέρα όµως από την αισθητική και τη γραφικότητα υ­πάρχει και η λειτουργικότητα των χώρων, που ανταποκρίνεται στα αν­θρώπινα µέτρα, µε την ευρυχωρία του σπιτιού και κυρίως της αυλής, µε το νερό του πηγαδιού, που έχει τη φυσική γεύση και δροσιά, και µε το δέντρο και τα φρούτα του, που δίνουν την αίσθηση της διαβίωσης µέσα στο φυσικό -και φυσιολογικό- περιβάλλον. Τέλος, µε όλον αυτόν τον κόσµο των οικείων αντικειµένων ο άνθρωπος δηµιουργεί έντονο ψυχι­κό δεσµό, γίνονται αυτά κοµµάτι της ζωής του και όταν τα στερηθεί, του λείπουν και τα αναπολεί µε πόνο και νοσταλγία.

  β.      Η νέα εποχή και ο νέος κόσµος, τουλάχιστο ως προς την αισθητική (αλλά και τη λειτουργικότητα) του χώρου παρουσιάζεται από το συγγραφέα με απέχθεια' τίποτε γραφικό δεν έχει απομείνει: το κατώφλι δεν υπάρχει πια, το δέντρο χάθηκε, το πηγάδι με το νερό (ό, τι πιο ευχάριστο και υγιεινό για τον άνθρωπο) έχει μετατραπεί σε βόθρο (ό,τι πιο βρoμε­ρό και ανθυγιεινό), το αρχοντικό έγινε πολυκατοικία - όλα τα διακρίνει μια νέα αισθητική αντίληψη, πέρα για πέρα απαράδεκτη για τον αφηγη­τή: οι εργολάβοι είναι συμμορία, γελοίοι, με πονηρό μυαλό, οι πολυκα­τοικίες φρικαλέες και εξαμβλώματα, ενώ η όλη οικοδομική δραστηριό­τητα επισύρει και την ειρωνεία του (μεγαλεπήβολο σχέδιο). Επιπλέον, για να δημιουργήσουν αυτά τα φρικαλέα εξαμβλώματα οι αδίσταχτοι εργολάβοι παρανομούν και εξαφανίζουν θαυμαστά έργα πολιτισμού (δασκαλεύουν τους εργάτες να σκεπάσουν τα μνημεία που βρίσκουν, για να αποφύγουν την επέμβαση των κρατικών Υπηρεσιών).

Όλα όσα αναφέρει ο συγγραφέας για το γκρέμισμα ενός παλιού κόσμου και την εισβολή της νέας εποχής σηματοδοτούν την αρχή της αστικο­ποίησης, που συνεχίστηκε με ραγδαίους ρυθμούς και με όλα τα γνωστά συνακόλουθά της ο παλιός κόσμος παραμερίζεται και ο νέος εισβάλ­λει, επομένως βρισκόμαστε σε μια εποχή ιδιάζουσα, σε ένα μεταίχμιο συνύπαρξης και σύγκρουσης. Και ο συγγραφέας απέναντι στη νέα κα­τάσταση είναι οξύτατα αρνητικός, όπως φαίνεται καθαρά στο κείμενο, και αυτή η συναισθηματική του στάση είναι απόλυτα δικαιολογημένη για τους λόγους που αναφέρονται στην προηγούμενη παράγραφο.

 Ως προς το ψηφιδωτό: όλοι νόμισαν ότι πρόκειται για εύρημα αρχαίας ελληνικής τέχνης και μόνο η γριά κατάλαβε την αλήθεια (ότι το εύρημα ήταν τουρκικό) και αποτόλμησε να την πει σιγανά.

c ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ d

     Το ύφος

Για το ύφος του κειµένου ισχύουν όσα έχουν σηµειωθεί για το πρώτο κείµενο (Μες στους προσφυγικούς συνοικισµούς). εδώ πρέπει να προ­στεθεί ο συγκρατηµένος τρόπος µε τον οποίο δίνεται η έντονη συναι­σθηµατική φόρτιση της ηρωίδας αλλά και του αφηγητή και της οικογέ­νειάς του σε κάποιο σηµείο.

Για την παρουσίαση της συγκινησιακής φόρτισης της ηρωίδας έχει γίνει λόγος παραπάνω. Αντιγράφουµε: Όταν ένας πρόσφυγας ύστερα από πολλά χρόνια επιστρέφει στο αγαπηµένο πατρικό του που το έχει εγκα­ταλείψει αναγκαστικά και ζουν µέσα σ' αυτό κάποιοι ξένοι και άγνω­στοι, είναι εύλογο να δοκιµάζει έντονη συγκίνηση, πίκρα και πόνο. Ό­µως ο συγγραφέας παρουσιάζει την ηρωίδα να δοκιµάζει αυτόν το σπα­ραγµό συγκρατηµένα, χωρίς µελοδραµατικές εξάρσεις, χωρίς καν να φανερώνει ποια είναι, µε έναν τρόπο δηλαδή αξιοπρεπή, σαν πραγµατι­κή αρχόντισσα. Ωστόσο, δίνονται στο κείµενο κάποια συναισθήµατα, που προέρχονταν από ορισµένα περιστατικά των επισκέψεών της και µεταπίπτουν σταδιακά από την ευχαρίστηση στο σπαραγµό. Όµως α­ποφεύγεται η εκδήλωση των συναισθηµάτων µε οξείες εξωτερικές α­ντιδράσεις, µε φωνές, έντονες κινήσεις, οδυρµούς και θρήνους. Λίγες µόνο λέξεις αποδίδουν την έξαρση της ψυχής της: ζωηρή ευχαρίστηση, καταχαρούµενη και κυρίως: ταραγµένη, βούρκωσε, λύπη, κατατσακισµέ­νη, επίµονη νοσταλγία, τέτοιο σπαραγµό.

Το ίδιο ισχύει και για τις συναισθηµατικές εκδηλώσεις του αφηγητή και της οικογένειάς του: και αυτές παρουσιάζονται χωρίς εξάρσεις: η απο­κάλυψη ότι η γυναίκα ήταν Τουρκάλα απλώς τους τάραξε (δεν έβρισαν, δε φώναξαν, δεν καταράστηκαν), τους έβαλε σε κάποιες σκέψεις και α­µέσως έπεσε η ένταση και τα συναισθήµατα µεταβλήθηκαν σε συµπά­θεια και συγκίνηση. Όµως υπάρχει και ένα τµήµα του κειµένου, στο ο­ποίο ο συγγραφέας είναι ολότελα αντίθετος: όταν, κάνοντας λόγο για τους εργολάβους και τις πολυκατοικίες, δείχνει την απέχθειά του µε 0­ξύτατους χαρακτηρισµούς: συµµορία, γελοίοι, φρικαλέες, εξαµβλώµατος.

     Ο αφηγητής- Η αφήγηση

Ο αφηγητής είναι δραµατοποιηµένος, βλέπει δηλαδή τα γεγονότα από εσωτερική οπτική γωνία, από την οπτική γωνία ενός προσώπου του έρ­γου (αφήγηση µε εσωτερική εστίαση) συµµετέχει στα δρώµενα, όµως στέκεται απόµακρα ως µέλος ενός συνόλου, της οικογένειάς του.

Η αφήγηση αρχίζει µε µια µορφή αναδροµής: ο αφηγητής ξεκινάει από το παρόν µε τη φράση Δεν ξαναφάνηκε η µαυροφορεµένη εκείνη γυναίκα και µε µιαν αναφορική πρόταση (που ερχόταν στο κατώφλι µας. .. ) µετα­φέρεται ανεπαίσθητα και µε τέχνη στο παρελθόν, για να αφηγηθεί τις επισκέψεις της άγνωστης γυναίκας. Ώσπου κλείνει σε ένα σηµείο την αναδροµή και µε την επανάληψη της παραπάνω φράσης (κάπως παραλ­λαγµένης: Δεν την ξανάδαµε από τότε) επανέρχεται στο παροντικό χρο­νικό επίπεδο και συνεχίζει την υπόλοιπη αφήγηση.

Τα πρόσωπα

Στο αφήγηµα κυριαρχεί η άγνωστη γυναίκα, η Τουρκάλα, η οποία είναι το κύριο πρόσωπο, αυτή που έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο χαρα­κτήρας της παρουσιάζεται κυρίως µε τη δραµατική µέθοδο ( δυναµική παρουσίαση), δηλαδή µέσα από τη συµπεριφορά και τις αντιδράσεις της (από όσα κάνει, από όσα λέει και από όσα σκέφτεται). Ο αφηγητής και η οικογένειά του είναι δευτεραγωνιστές, ωστόσο πρέπει να υπο­γραµµιστεί η παρουσία στις τελευταίες αράδες του τελευταίου προσώ­που, της γριάς, που είναι το πρόσωπο - κλειδί: τα λόγια της στάθηκαν καθοριστικά για την πλήρη διαλεύκανση του µυστηρίου που κάλυπτε την ξένη γυναίκα.

Τα πρόσωπα είναι ανώνυµα: η Τουρκάλα θα µπορούσε να είναι ο­ποιαδήποτε γυναίκα, οποιασδήποτε εθνικότητας ή θρησκεύµατος, που ξεριζώθηκε µε σπαραγµό από το πατρικό της και από τον τόπο της και ζει στην προσφυγιά µε τη νοσταλγία - το ίδιο και ο αφηγητής µε την οικογένειά του. Όλοι τους δεν είναι κάποιοι συγκεκριµένοι πρό­σφυγες: στα πρόσωπά τους εικονίζονται οι πρόσφυγες όλου του κό­σµου και όλων των εποχών.

     Ο χώρος και ο χρόνος

Ο χώρος στον οποίο διαδραµατίζονται τα γεγονότα δίνεται ακόµη από τον τίτλο του αφηγήµατος (είναι η γειτονιά της Θεσσαλονίκης στην ο­ποία βρίσκεται το σπίτι του Κεµάλ), µάλιστα παρουσιάζονται πολύ πα­ραστατικά και οι µεταβολές που πραγµατοποιούνται σ' αυτόν, ενώ ο χρόνος δίνεται µε συγκεκριµένες χρονολογίες και άλλες αναφορές.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Κ.Ε.Ε.

     Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ-φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. α) Ποιος είναι ο χώρος (στενότερος – ευρύτερος) στον οποίο εξελίσσεται η δράση;

  β) Ποια είναι η οπτική γωνία της αφήγησης;

2. α) Η αφήγηση οργανώνεται με βάση το χρόνο. Μπορείτε να εντοπίσετε τα διαφορετικά επίπεδά του;

 β) Σε ποια σημεία της αφήγησης χρησιμοποιείται η τεχνική της επιβράδυνσης και σε ποια η τεχνική της επιτάχυνσης;

3. Να χαρακτηρίσετε την ξένη από την περιγραφή της μορφής και της συμπεριφοράς της.

4. Ο αφηγητής φαίνεται να μην εκτιμά καθόλου ούτε τον τρόπο με τον οποίο εκσυγχρονίζεται η πόλη ούτε τους φορείς που έχουν αναλάβει τον εκσυγχρονισμό της. Σε ποια σημεία του κειμένου και με ποια εκφραστικά μέσα / τρόπους προβάλλεται αυτή η θέση του;

5. α) Σε ποιο σημείο του αφηγήματος χρησιμοποιεί ο συγγραφέας την τεχνική της προοικονομίας και τι πετυχαίνει μ’ αυτήν;

β) Πώς συνδέονται οι τελευταίες φράσεις: «Στο σπίτι αυτό καθόταν ένας μπέης … Κυλιόταν κάτω, όταν φεύγανε, φιλούσε το κατώφλι. Τέτοιο σπαραγμό δεν ματαείδα» με το υπόλοιπο πεζογράφημα;

Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Πώς σχετίζεται ο τίτλος του αφηγήματος με το περιεχόμενό του;

2. Η κεντρική μορφή του πεζογραφήματος, η γυναίκα, κυριαρχείται από έντονη νοσταλγία. Ποια σημεία στη στάση της φανερώνουν αυτή τη νοσταλγική της διάθεση;

3. Ποιο ήταν το «μεγάλο καλό» που ευχόταν η ξένη να ανταποδώσει ο Θεός στον αφηγητή και στους δικούς του;

4. α) Πού αποδίδει αρχικά ο αφηγητής το γεγονός ότι η ξένη έμοιαζε να απολαμβάνει τα μούρα;

     β) Γιατί επεκτείνεται, κατά την άποψή σας, στην αναλυτική περιγραφή του δέντρου τους και του καρπού του;

5. Για ποιο λόγο, κατά τη γνώμη σας, η γυναίκα ζητά να φυτέψει το σπόρο της μουριάς και στο δικό της περιβόλι;

6. Γιατί η ξένη αρνείται να πιεί το νερό της βρύσης;

7. Πώς αποκαλύφθηκε η τουρκική καταγωγή της γυναίκας; Επέδρασε αυτή η αποκάλυψη στα συναισθήματα που έτρεφαν γι αυτήν ο αφηγητής και οι δικοί του; Πώς δικαιολογούνται;

8. Τι έκανε την τουρκάλα να καταρρεύσει όταν επισκέφθηκε το σπίτι λίγο μετά τον πόλεμο;

9. Πώς ερμηνεύετε τη στάση της γυναίκας στο αφήγημα;

10. Με ποιο τρόπο επηρέασαν οι ιστορικές συνθήκες την εξέλιξη της προσωπικής ζωής της γυναίκας;

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1. Πώς συμπεριφέρεται η γυναίκα σε κάθε μία από τις επισκέψεις της; Πώς συνδέεται η αλλαγή της διάθεσής της με τις αλλαγές του τοπίου και της πόλης;

2. Να συγκρίνετε το εξεταζόμενο πεζογράφημα με τα υπόλοιπα των Σελίδων ως προς την οργάνωση του υλικού της αφήγησης.

3. Τι συμβολίζουν για την ξένη τα μούρα , το νερό απ’ το πηγάδι της αυλής και το κατώφλι;

4. Πώς παρουσιάζονται στο πεζογράφημα η παλιά και πώς η μοντέρνα πόλη; Ποια είναι η βασική διαφορά τους, κατά τον αφηγητή;

5. Πώς συμπεριφέρεται ο ήρωας του ποιήματος; Σας θυμίζει η στάση του τη γυναίκα του πεζογραφήματος;

                 Γ. Ιωάννου: Σ’ ένα παλιό τούρκικο σπίτι

Σ’ ένα παλιό τούρκικο σπίτι

κλείστηκα μέρες και παλεύω

με τους λεκέδες του ασβέστη.

Μετρώ τα ξύλα στο ταβάνι, βρίσκω τα νερά·

δίνω ονόματα, τους δίνω την καρδιά μου.

Ύστερα παίρνει και φυσά.

Σαρώνονται χαρές και γνωριμίες.

Ξανά μονάχος με τα ξύλα και τις πέτρες.

Ίσως στεριώσω τώρα· πάλι απ’ την αρχή.

Ίσως προφτάσω να σκαλώσω τους χαμένους.