ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Εισαγωγή σχολικού βιβλίου στα Αρχαία Ελληνικά Α΄Λυκείου

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1. Σε ποιες χώρες της Ανατολής συντάχθηκαν ιστορικές επιγραφές και ιστορικά βιβλία πριν από την αρχαϊκή εποχή του ελληνικού πολιτισμού;

Πριν από την Αρχαϊκή εποχή (7^ος-6^ος αι. π.Χ.) υπάρχουν ιστορικές κα­ταγραφές των μεγάλων πολιτισμών της Ανατολής:

α) Μνημειώδεις επιγραφές στην Αίγυπτο, τη Βαβυλώνα και την Ασσυρία απαθανάτιζαν τα κατορθώματα των ηγεμόνων τους. Στα αρχεία ανακτόρων και ναών συγκεντρώνονταν διοικητικά έγγραφα και διάφορα άλλα κείμενα για τα επιτεύγματα των βασιλέων ή για τη διαιώνιση της δόξας των θεών που τους προστάτευαν.

β) Ιστορικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης συντάχθηκαν στην Παλαι­στίνη και περιλαμβάνουν γεγονότα της περιόδου 1300-400 π.Χ.. Ωστόσο, είναι δύσκολος ο ασφαλής συσχετισμός των γεγονότων αυ­τών με ιστορικά γεγονότα, γνωστά από άλλες πηγές, γιατί η Παλαιά Διαθήκη αποτελεί κυρίως «ομολογία πίστεως». Στην Άπω Ανατολή, γραπτά στοιχεία για ιστορικά γεγονότα ανάγονται στις αρχές της 1^ης χιλιετίας π.Χ. (σελ. 11 σχολ. βιβλ.)

2. Ποια είναι η βασική διαφορά της πρώιμης ελληνικής ιστοριογραφίας από αντίστοιχες προσπάθειες των ανατολικών λαών;

Η βασική διαφορά είναι η πρωτοτυπία των Ελλήνων ιστορικών να ξε­χωρίσουν τα πραγματικά από τα φανταστικά γεγονότα και τους μύ­θους και να διαμορφώσουν επιστημονική μέθοδο για το έργο τους. Οι Έλληνες ιστορικοί δεν έκαναν απλή καταγραφή, αλλά φρόντιζαν ιδιαί­τερα τη γλώσσα και την έκφραση, (σελ. 12 σχολ. βιβλ.)

3. Ποιες επιστήμες άνθισαν στις πόλεις του Ανατολικού Αιγαίου κατά την αρχαϊκή εποχή;

Κατά την αρχαϊκή εποχή (7ος-6ος αι. π.Χ.) στις ελληνικές πόλεις της Μ.Ασίας (Ανατολικό Αιγαίο) σημειώθηκαν γοργές οικονομικές, κοινωνι­κές, πολιτικές και πνευματικές αλλαγές. Οι επιστήμες που άνθισαν εί­ναι η Γεωγραφία, που στηρίζεται σε προσωπική έρευνα και αυτοψία, η Φιλοσοφία, που προσπαθεί να δώσει μια νέα ερμηνεία για τη δημιουρ­γία και τη δομή του κόσμου και η Ιστορία, που επιδιώκει να καταγρά­ψει σε ολοκληρωμένα έργα σημαντικά γεγονότα του παρελθόντος και της σύγχρονης εποχής, (σελ. 12 σχολ. βιβλ.)

4. Ποιοι είναι οι γνωστότεροι λογογράφοι της αρχαϊκής εποχή και ποια εί­ναι τα επιστημονικά τους ενδιαφέροντα;

Οι πιο γνωστοί λογογράφοι της αρχαϊκής εποχής είναι:

α)  ο Διονύσιος ο Μιλήσιος,

β)   ο Χάρων ο Λαμψακηνός,

γ)   ο Ξάνθος ο Λυδός,

δ)   ο Εκαταίος ο Μιλήσιος.

Τα επιστημονικά τους επιτεύγματα είναι:

α)  η καταγραφή προφορικών παραδόσεων,

β)   οι ταξιδιωτικές επιγραφές,

γ)  η παράκτια ναυσιπλοία,

δ)  τα τοπικά έθιμα διαφόρων λαών.

Μερικοί απ' αυτούς ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τη μυθογραφία, τη γενεαλογία, τη σύνταξη καταλόγων με τα ονόματα αρχόντων ή αξιω­ματούχων μιας πόλης ή με τα ονόματα αθλητών, (σελ. 12 σχολ. βιβλ.)

5. Ποια ιστορική περίοδο καλύπτουν με το ιστορικό τους έργο α) ο Ηρόδο­τος, β) ο Θουκυδίδης, γ) ο Ξενοφών (στα Ἑλληνικά);

 α) Ο Ηρόδοτος στο έργο του καταγράφει τη συνεχή ανάπτυξη της περσικής κυριαρχίας στην Ασία, Αφρική και Ευρώπη με τις τρεις περσικές εκστρατείες στην Ελλάδα («Μηδικά», «Περσικοί πόλεμοι») ως το 479 π.Χ..

β) Ο Θουκυδίδης κατέγραψε τα συγκλονιστικά γεγονότα του Πελο­ποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.).

γ) Ο Ξενοφών στα Ελληνικά του κατέγραψε τα γεγονότα της τελευ­ταίας περιόδου του Πελοποννησιακού πολέμου (411-404 π.Χ.). (σελ. 13-14 σχολ. βιβλ.)

6.  Ποιο στόχο έθεσε στο ιστορικό του έργο α) ο Ηρόδοτος, β) ο Θουκυδί­δης. Υ) ο Ξενοφών (στα Ελληνικά);

α)  Ο Ηρόδοτος έθεσε ως στόχο του έργου του να καταγράψει «τά γε­νόμενα ἐξ ἀνθρώπων», για να μη λησμονηθούν «ἔργα μεγάλα τέ καί θωμαστά». (σελ. 13 σχολ. βιβλ.)

β) Ο Θουκυδίδης έθεσε ως στόχο του να δώσει στους μελλοντικούς αναγνώστες του έργου του ένα «κτῆμα ἐς ἀεί», για να γνωρίζουν τι ακριβώς συνέβη στον Πελοποννησιακό πόλεμο και αξιοποιώντας αυτή τη γνώση να ενεργήσουν ανάλογα, όταν θα ξανασυμβούν «ὅμοια ἢ παραπλήσια», εφόσον η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει, (σελ. 14 σχολ. βιβλ.)

γ) Ο Ξενοφών στα Ελληνικά του έθεσε ως στόχο του, όπως και οι άλ­λοι σύγχρονοι του, να συνεχίσει το έργο του Θουκυδίδη, (σελ. 14 σχολ. βιβλ.)

7. Ποιες δυσκολίες αντιμετώπισε ο Θουκυδίδης κατά τη συγκέντρωση του υλικού για το έργο του;

Ο Θουκυδίδης είχε πλήρη επίγνωση των δυσκολιών του έργου που αναλάμβανε. Η αλήθεια για τα ιστορικά γεγονότα «ἐπιπόνως ηὑρίσκετο», γιατί ακόμη και οι παρόντες στα ίδια συμβάντα έδιναν διαφορετι­κές εκδοχές και πληροφορίες γι' αυτά, ανάλογα με τις πολιτικές τους συμπάθειες ή τη δύναμη της μνήμης τους. (σελ. 14 σχολ. βιβλ.)

8. Ποια ήταν κατά την κρίση του Θουκυδίδη η βαθύτερη, ανομολόγητη αι­τία του Πελοποννησιακού πολέμου;

Κατά την άποψη του Θουκυδίδη βαθύτερη αιτία του πολέμου ήταν ο φόβος που προκαλούσε στους Λακεδαιμονίους η συνεχής οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη της αθηναϊκής δύναμης. Η «αθηναϊκή συμ­μαχία» είχε μετατραπεί σε αθηναϊκή ηγεμονία («ἀρχή»), (σελ. 20 σχολ βιβλ.)

9. Ποιος είναι ο σημαντικότερος ιστορικός της ελληνιστικής εποχής, ποια χρονική περίοδο καλύπτει το έργο του και ποιο είναι το βασικό γνώρι­σμα του;

Ο Πολύβιος ο Μεγαλοπρεπής (200-118 π.Χ.) είναι ο σημαντικότερος ιστορικός της Ελληνιστικής εποχής. Με το έργο του «Ἱστορίαι» καλύ­πτει την περίοδο 220-168 π.Χ., δηλαδή από την αρχή του Β' Καρχηδο­νιακού πολέμου ως την οριστική επιβολή της ρωμαϊκής κυριαρχίας στις ελληνικές πόλεις και στους συνασπισμούς τους.

Το βασικό γνώρισμα του είναι ότι γράφει «καθολικήν» (παγκό­σμια) ιστορία, (σελ. 15 σχολ. βιβλ.)

10. Ποια ήταν τα κύρια γνωρίσματα της πνευματικής ζωής της Αθήνας κατά την περίοδο της νεότητας και της ωριμότητας του Θουκυδίδη;

Κατά την περίοδο της νεότητας και της ωριμότητας του Θουκυδίδη η πνευματική ζωή της Αθήνας βρίσκεται στην κορύφωση της.

Κύρια γνωρίσματα:

α)  τα μεγάλα επιτεύγματα του αρχαίου δράματος,

β)  το σοφιστικό κίνημα,

γ)  η ιατρική επιστήμη.

(σελ. 18 σχολ. βιβλ.)

11. Ποιες ήταν οι πιο οδυνηρές προσωπικές εμπειρίες του Θουκυδίδη κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου;

α) Το δεύτερο έτος του πολέμου προσβλήθηκε και ο ίδιος από τον κα­ταστρεπτικό λοιμό που εξόντωσε το 1/3 του πληθυσμού της Αττικής.

β) Τιμωρήθηκε με εξορία από τους πολιτικούς του αντιπάλους, γιατί ως στρατηγός δεν μπόρεσε να σώσει την Αμφίπολη, αποικία των Αθηναίων με μεγάλη στρατιωτική σημασία για την Αθήνα. (σελ. 18-19 σχολ. βιβλ.)

12. Γιατί, από την αρχή, ο Θουκυδίδης, έκρινε ότι ο πόλεμος θα ήταν «μέγας καί ἀξιολογώτατος τῶν προγεγενημένων»;

Ο Θουκυδίδης κατανόησε από την αρχή τη σημασία του πολέμου που ξεσπούσε:

α) Οι αντίπαλοι βρίσκονταν στο ύψιστο σημείο της ακμής τους, οικο­νομικά και στρατιωτικά, διαθέτοντας πρωτοφανή πολεμική ετοιμό­τητα.

β) Τα ουδέτερα ελληνικά κράτη ήταν αδύνατο να μην εμπλακούν στον πόλεμο, (σελ. 19 σχολ. βιβλ.)

13. Με ποια πολιτική θα μπορούσε η Αθήνα να διατηρήσει τη δύναμη της και να κερδίσει τον πόλεμο (σύμφωνα με την έκθεση των εξελίξεων από το Θουκυδίδη);

Η ηγεμονική δύναμη της Αθήνας θα μπορούσε να ενισχυθεί και η Αθήνα να κερδίσει τον πόλεμο με συνετή στρατηγική και αυτοκυριαρχία των πολιτικών και των πολιτών της. Η εκστρατεία της Σικελίας που οδήγη­σε σε πανωλεθρία και ο επεκτατισμός θα μπορούσαν να αποφευχθούν. (σελ. 18, σελ. 20 σχολ. βιβλ.)

14. Ποιες περιπτώσεις «εγκλημάτων πολέμου» καταγράφει ο Θουκυδίδης και ποια θεωρεί ως τη βαθύτερη αιτία τους;

α) την εξόντωση των Πλαταιέων από τους Σπαρτιάτες,

β) την εξόντωση των Μηλίων από τους Αθηναίους,

γ) τις φρικαλεότητες στην εμφύλια σύγκρουση της Κέρκυρας,

δ)  τη γενική σφαγή, τελείως αναίτια, του άμαχου πληθυσμού ακόμα και των μαθητών του σχολείου της βοιωτικής Μυκαλησσού, από Θράκες μισθοφόρους.

Ως βαθύτερη αιτία του πολέμου και κατά συνέπεια των εγκλημάτων του είναι για το Θουκυδίδη η οικονομική και στρατιωτική δύναμη. Η φύση του ανθρώπου (το ἀνθρώπινον), που στο βάθος είναι αμετάβλητη, εκδηλώνεται για το Θουκυδίδη κυρίως στην αναζήτηση της δύναμης, του κέρδους, (σελ. 20-21 σχολ. βιβλ.)

15. Ποιες προσωπικότητες ήταν τα πρότυπα του Ξενοφώντος και ποια προ­σόντα τους θαύμαζε;

Δύο ιστορικές μορφές άσκησαν βαθύτατη επίδραση στην προσωπικό­τητα και στις ιδέες του Ξενοφώντος,

α)  Ο Σωκράτης με το πρότυπο ζωής που πρόβαλε,

β) Ο Αγησίλαος με τα ηγετικά του προσόντα και την απλότητα της συμπεριφοράς του. (σελ. 30 σχολ. βιβλ.)

16. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία της συγγραφικής ικανότητας του Ξενοφώντος;

α) Η σαφήνεια και η ακρίβεια στην έκφραση.

β) Η απόλυτη ακρίβεια της περιγραφής των χωρών που εξελίχθηκαν τα γεγονότα,

γ) Η ζωντάνια της γραφής που θυμίζει ικανό «ρεπόρτερ»,

δ) Η ιδεολογική του συνέπεια και η πίστη του σε υψηλές αξίες,

ε) Η ικανότητα του να ζωντανεύει με δραματική ένταση μεμονωμένες εντυπωσιακές σκηνές,

στ) Η απλότητα του ύφους του.

ζ) Η ποικιλία των θεμάτων και των ενδιαφερόντων του. η) Η παρεμβολή ποιητικών εκφράσεων και το απλοποιημένο αττικό ιδίωμα, (σελ. 31-33 σχολ. βιβλ.)

17. Ποιες αξίες κυριαρχούν στη σκέψη και στις κρίσεις του για τα ιστορικά γεγονότα;

α)Αντιπάθεια για τις ακρότητες της αθηναϊκής δημοκρατίας.

β)Εντιμότητα και ειλικρίνεια.

γ)Θαυμασμός για τους θεσμούς, την ιστορία και την πολιτική της Σπάρτης,

δ)Πίστη και σεβασμός στους θεούς. (σελ. 32 σχολ. βιβλ.)

18. Ποιες είναι οι φάσεις του Πελοποννησιακού πολέμου και πώς έληξε η καθεμιά;

α)  Ο δεκαετής ή Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π.Χ.)

Οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοι, με επικεφαλής το βασιλιά Αρχίδα­μο, κατέλαβαν και λεηλάτησαν την Αττική και πολιορκούσαν επί δέκα χρόνια την πόλη της Αθήνας απ' τη στεριά. Οι Αθηναίοι, στηριγμένοι στη ναυτική τους δύναμη, έκαναν επι­δρομές και λεηλασίες στα παράλια της Πελοποννήσου. Η φάση αυτή τελειώνει με την ειρήνη του 421 π.Χ., σύμφωνα με την οποία οι αντίπαλοι επανήλθαν στα εδάφη που είχαν πριν απ' τον πόλεμο.

β)  Η εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία (415-413 π.Χ.)

Το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα υπέστη πανωλεθρία στη Σικελία και οι Σπαρτιάτες, με το βασιλιά Άγη επικεφαλής, εισέβαλαν και πάλι στην Αττική και οχυρώθηκαν στη Δεκέλεια.

γ)   Ο πόλεμος στο Ανατολικό Αιγαίο (413-405 π.Χ.)

Μετά την ήττα των Αθηναίων στη Σικελία, οι περισσότεροι από τους συμμάχους τους τους εγκατέλειψαν. Η περσική πολιτική με τους σατράπες Φαρνάβαζο και Κύρο ρυθμίζει πλέον τις εξελίξεις στα παράλια της Μ. Ασίας. Οι ελληνικές πόλεις, όλες μέλη της αθη­ναϊκής συμμαχίας ως τότε, περνούν στον περσικό έλεγχο με την ανοχή των Σπαρτιατών. Το περσικό κράτος προσφέρει στους Σπαρτιάτες ουσιαστική διπλωματική και οικονομική βοήθεια. Η καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ.) ήταν ολική. Οι Αθηναίοι αναγκάζονται να παραδοθούν στους Σπαρτιάτες με εξοντωτικούς όρους. (σελ. 34-36 σχολ. βιβλ.)