ΘΕΩΡΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ Β΄ΚΑΙ Γ΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΘΕΩΡΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ

ΡΗΜΑ : Το ρήμα είναι η λέξη εκείνη που δηλώνει το τι κάνει το 

             υποκείμενο.

             Το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται πάντοτε και μόνο σε

              ονομαστική πτώση.

ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ : Κάθε ρήμα έχει τέσσερις διαθέσεις:

                                                              i.      Ενεργητική : δηλώνει ότι το υποκείμενο ενεργεί (παίζω, τρέχω κ.τ.λ.)

                                                            ii.      Παθητική : το ρήμα παθαίνει κάτι (αρρωσταίνω, πονάω κ.τ.λ.)

                                                          iii.      Μέση : το υποκείμενο κάνει μια ενέργεια η οποία επιστρέφει στο ίδιο το υποκείμενο (ντύνομαι, λούζομαι κ.τ.λ.)

                                                         iv.      Ουδέτερη : το υποκείμενο βρίσκεται σε μια κατάσταση (πεθαίνω, κοιμάμαι κ.τ.λ.)

ΦΩΝΕΣ : Δυο είναι οι φωνές του ρήματος:

·  Ενεργητική : το ρήμα έχει κατάληξη σε : - ω και σε : - ώ και δηλώνει ενέργεια.

·  Μέση : το ρήμα έχει κατάληξη σε : - ομαι και

    σε : - ιέμαι και δηλώνει ότι κάτι παθαίνει ή ότι

    ενεργεί και η ενέργεια αυτή επιστρέφει στο

    υποκείμενό του.

ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ : Οι εγκλίσεις είναι τρεις και υπάρχουν σε κάθε

        χρόνο καθώς επίσης κάθε ρήμα έχει μετοχές

                      και απαρέμφατα:

                       Οριστική : εκφράζεται όπως ακριβώς αναφέρουμε το

                        κάθε ρήμα και δηλώνει κάτι το πραγματικό                

                        (τρώω, κοιμάμαι κ.α.).

§        Υποτακτική : δηλώνει το ενδεχόμενο, το επιθυμητό, μια προτροπή ή ακόμα και μια αποτροπή και εκφράζεται με το : να + οριστική (να παίζω, να έχω γράψει κ.α.).

§        Προστακτική : δηλώνει προσταγή, προτροπή και απαγόρευση ( γράφε, δέσου κ.α.).  

     

ΜΕΤΟΧΕΣ : Οι μετοχές είναι ρηματικά επίθετα που έχουν

                    τρία γένη και μπορούν να αναλυθούν σε αντίστοιχη

                    δευτερεύουσα πρόταση ( π.χ. χρονική μετοχή ®  

                    δευτερεύουσα χρονική πρόταση κ.α.)

Στην ενεργητική φωνή οι μετοχές έχουν κατάληξη : - οντας

( όταν το φωνήεν ο δεν τονίζεται γράφεται με όμικρον) και : - ώντας

( όταν το φωνήεν ο τονίζεται γράφεται με ωμέγα) και για τα τρία γένη.

Στη μέση φωνή οι μετοχές έχουν κατάληξη : - μενος, - μενη, - μενο και κλίνονται όπως τα: άνθρωπος (για το αρσενικό), ψυχή ( για το θηλυκό) και βουνό (για το ουδέτερο).

Οι μετοχές ανάλογα με το είδος και την ερμηνεία τους μπορεί να είναι: χρονικές, τροπικές ( συνήθως σε χρόνο ενεστώτα), τελικές, αιτιολογικές, υποθετικές κ.α.

ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ : Το απαρέμφατο είναι άκλιτο και σχηματίζεται

                             περιφραστικά:

Στην ενεργητική φωνή σχηματίζεται με : έχω + ρήμα σε: – σει

 ( π.χ. έχω αρρωστήσει).

Στη μέση φωνή σχηματίζεται με : έχω + ρήμα σε: – θει

( π.χ. έχω δεθεί).

ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ : Οι χρόνοι του ρήματος είναι οκτώ:

             I.      Παρατατικός: δηλώνει μια πράξη που γινόταν συνέχεια στο παρελθόν.

           II.      Ενεστώτας: δηλώνει το παρόν.

        III.      Αόριστος: δηλώνει μια πράξη που έγινε μια φορά, σε μια χρονική στιγμή του παρελθόντος.

       IV.      Παρακείμενος: αναφέρεται σε πράξη που άρχισε στο παρελθόν και τελειώνει στο παρόν.

         V.      Υπερσυντέλικος: αφορά πράξη που  είχε ολοκληρωθεί στο παρελθόν πριν αρχίσει κάποια άλλη πράξη.

       VI.      Συνοπτικός μέλλοντας: κάτι που θα γίνει στο μέλλον μια φορά.

    VII.      Εξακολουθητικός μέλλοντας: κάτι που θα γίνεται στο μέλλον συνέχεια.

  VIII.      Συντελεσμένος μέλλοντας: κάτι που θα έχει γίνει στο μέλλον πριν γίνει κάτι άλλο.

Στη χρονική βαθμίδα εξακολουθητικοί χρόνοι είναι: ενεστώτας, παρατατικός και εξακολουθητικός μέλλοντας, αφού δηλώνουν πράξη συνεχιζόμενη..

Συνοπτικοί είναι: αόριστος, παρακείμενος και συνοπτικός μέλλοντας και δηλώνουν πράξη που έγινε μια δεδομένη χρονική στιγμή.

Συντελεσμένοι είναι; Υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας και δηλώνουν πράξη που ήδη έχει γίνει.

ΣΥΖΥΓΙΕΣ : Τα ρήματα χωρίζονται σε δυο συζυγίες ανάλογα με τον τρόπο κλίσης τους.

Α ΣΥΖΥΓΙΑ : διαθέτει ρήματα σε: - ω και σε: - ομαι

Β ΣΥΖΥΓΙΑ : διαθέτει ρήματα σε: - ώ και σε: - ιέμαι (α τάξη) /

- ούμαι (β τάξη) / -άμαι .

ΠΡΟΣΟΧΗ!!!

Τα ρήματα της Β συζυγίας σχηματίζουν τον αόριστο σε : - ησα εκτός από το μέθυσα.

Τα ρήματα σε : - αινω γράφονται με αι εκτός από τα : πλένω, δένω, μένω.

Τα ρήματα σε : - ιζω γράφονται με ι εκτός από τα : αθροίζω, δακρύζω, κελαρύζω, δανείζω, κατακλύζω κ.α.

Τα ρήματα που έχουν διπλό σχηματισμό σε : - ώ και σε : - ιζω (π.χ. σκορπώ, σκορπίζω) σχηματίζουν αόριστο σε : - ισα.

ΠΑΠΟΥΛΙΔΟΥ ΣΤΕΛΛΑ

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ